3 Ay Arayla COVID-19 Hatırlatma Dozu Aşısının Yan Etkileri Var mı?

3 ay arayla COVID-19 hatırlatma dozu aşının yan etkileri var mı? Dördüncü doz biontech aşıları  hakkında merak edilenleri Liv Hospital Ankara Hastanesi’nden Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Duran Tok anlattı.

‘‘HATIRLATMA DOZU KORUYUCULUĞU ARTTIRIYOR’’

. Omicronun hızla yayılmasıyla birlikte hatırlatma doz aralıklarının 6 aydan 3 aya indirilmesi tüm aşı grupları için de geçerli mi?

‘‘Öncelikle aşı, bağışıklık sistemindeki koruyucu antikorlar ya da vücudun koruyucu
mekanizmalarında yeterli koruyuculuk olmaması durumunda yapılır. Antikorumuzun düşmesi,
eskisi gibi bağışıklığın olmaması ya da hastalığa yakalandığımızda daha ağır geçirme ihtimali
doğduğunda bağışıklığa yani aşıya ihtiyacımız olur. Aşı aralıkları için üç aydır, beş aydır demek çok zordur. Ancak geçtiğimiz süreçte, hastalığı geçiren kişilerin dahi 2-3 ay içerisinde bağışıklıklarında, antikorlarında hızla düşüş olduğu, artık yeterince koruyucu olmadıkları ortaya çıkmıştır.

Dolayısıyla eskiden 6 ay olan sürecin 3 ay olması daha uygun denilmiştir. Bu kararın diğer nedeni de covid- 19’un alfa beta delta gama ve omicron varyantlarının ortaya çıkmasıdır. Çünkü her çıkan yeni varyant aşıya karşı duyarlılığı bir miktar daha azaltmaya başladı. Omicronda ise iki doz BionTech’in yetmediği, koruyuculuğun yüzde 30’larda olduğu görüldü. Fakat hatırlatma dozuyla koruyuculuğun tekrar yükseldiğini gördük. Varyant çıktıkça aşıya duyarlılık azalıyor; aşıya duyarlılık azaldıkça da hatırlatma dozu (tam doz aşılama) yapmak gerekiyor.

Böylece bu hastalıktan korunabilir, korunamasak bile hastaneye yatışı engelleyebiliriz. Şu an iki doz aşı olanlar 3. doz aşılarını yaptırmalılar. Fakat erişkinler için şu an tam doz aşılama 4. doz değildir. Tam doz aşılama, Dünya Sağlık Örgütleri ve CDC kriterleri ele alındığında, örneğin 3 doz BionTech aşısı tam aşılama olarak kabul edilmektedir. Üç doz aşılı olanlar yeterince bağışıktırlar. 4. dozu aradan 3 ay geçmiş kanser hastaları, bağışıklık sistemi problemli hastalar, bağışıklığı düşürücü ilaç kullanan kişiler, kronik hastalığı bulunanlar olabilir.’’

‘‘BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ NORMAL OLANLAR İÇİN 4. DOZ ELZEM DEĞİL’’

. Türkiye’de 4. doz BionTech aşısı olacak mı? Avrupa ile kıyaslamak gerekirse durum nedir?

‘‘Biz kriterleri şimdiki vaka sayısı ve antikor seviyesi verilerine göre oluşturuyoruz. Yarın bir başka varyant çıkarsa 4. doz aşı şart diyebiliriz. Başka bir gün çok daha farklı bir varyant çıkarsa, bu aşılar etkisini kaybetmiştir yeniden aşının update edilmesi gerekir, diye vurgulamamız gerekir. Şu andaki verilerle Avrupa’da olduğu gibi Türkiye’de de 3 doz BionTech aşısı tam doz aşılamadır ve yeterlidir. 4. doz şu an bağışıklık sistemi normal olanlar için elzem değildir.’’

3 DOZ SINOVAC OLANLAR 4. AŞIYI OLMALI MI?

. 3. doz Sinovac olanlara da tam doz aşılı denebilir mi?

‘‘Öncelikle onay almış bütün aşılar Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde yapılabilir ve doğru
aşılardır. Ancak aşıların etki mekanizmaları farklıdır. Ölü aşı dediğimiz inaktive aşıların
mekanizmalarıyla mRNA aşıların mekanizmaları farklı olduğu gibi vücudun cevabı olan antikor
yanıtı da her iki aşı arasında oldukça farklıdır.

Yapılan çalışmalar, inaktive dediğimiz (coronavac- Sinovac) Çin aşılarında antikor seviyelerinin biraz daha az ve daha kısa sürede düştüğü; mRNA aşılarında ise daha uzun süre ve daha fazla antikor oluştuğu yönündedir. Biz hemen hemen yapılan her çalışmanın neticesini mRNA BionTech aşısında gözlemliyoruz ama Çin verileri paylaşmıyor. Tabii ki Çin aşısı ikinci sınıftır diyemeyiz. Ancak Pfzier BionTech aşısı dünyada kabul görmüş ve onaylanmış durumda. Dolayısıyla, 3 doz coronavac olduktan sonra 4. doza ihtiyacı yoktur, demek gerçekten zordur. 2 doz Sinovac aşısından sonra tamamlama dozu olarak Pfzier BionTech olan kişiler, başlangıçta oldukları Sinovac aşısının antikorları artık kalmadığı için aradan üç ay geçmişse mutlaka 4. dördüncü dozu olmaları gerekir.’’

AŞILARIN YAN ETKİLERİ VAR MI?

. Hatırlatma dozu aralığının 3 aya indirilmesi kişide herhangi bir yan etkiye sebep olur mu? 4. hatırlatma dozunu alması geren kronik hastalara aşı yan etki yapar mı?

‘‘Aşının yan etkileri ile ilgili veriler faz çalışmalarında sürekli paylaşılıyor. Eğer bir aşı antikor
seviyesi koruması için yeterli değilse zaten 3 aydan sonra tamamlama dozunun yapılması problem oluşturmaz. Örneğin kişi iki doz BionTech olmuş, aradan üç ya da altı ay geçmiş ve antikorları oldukça düşükse bu kişi aşı olmadığında semptomatik bir covid geçirebilir ve risk taşıyabilir. Ama 3. doz aşı olduğu zaman hem bu riski bertaraf edecektir hem de antikoru yenilenecektir. 3. doz aşı normal bir kişi için yeterliyken bağışıklık problemi olan ve antikorları düşmüş kişi 4. dozu yaptırmazsa zaten daha kötü tablolarla karşılaşabilecektir. Bağışıklık sistemi baskılanmış bir kişi son doz aşının üzerinden 3 ay geçmişse 4. doz aşıyı yaptırmasında hiçbir sıkıntı olmaz. Bir önceki aşının riski kadar aşı risk taşır. Ayrıca bağışıklığı baskılanmış kişi zaten çok büyük bir reaksiyon veremez. Çünkü tamamlanma dozu reaksiyon vermesi için yapılır.’’

. Hatırlatma dozlarının yan etkisi aşı cinsine göre değişir mi?

‘‘Aslında birinci aşının riskiyle ikincinin, ikinciyle üçüncünün aynı kabul edilmektedir. Ama insan
vücudu bu, ufak tefek farklılıklar olacaktır. Genellikle aşı bölgesindeki ağrı, kızarıklık, ısı artışı,
nadir olarak kas eklem ağrısı gibi yan etkilerinden hastaları bilgilendiriyoruz. Aşıların yapıldıkça
yan etkileri ortaya çıkar ve bunlar çalışmalarla ortaya konur. Şu ana kadarki çalışmalara göre ağır bir yan etkisi, pıhtı atma ihtimali yok. Covidin kendisinde çok daha büyük pıhtı atma riski varken aşıları etkilerinden büyük oran diye bahsetmek haksızlık olur. Gebelerde covid annenin hayatını riske sokabilirken aşı yapılanlarda bu risk gözlemlenmiyor. Dünyada bir milyar kişi aşı olmuş durumda ve pat diye ölen ya da sakat kalan yok. Ama covidden çok fazla sayıda ölüm var.’’

‘‘BAĞIŞIKLIK SADECE ANTİKORLA ÖLÇÜLMEZ’’

. 4. doz aşı olmak isteyenler antikor testi yaptırmalı mı? Antikoru yüksek olan kişiye
hatırlatma dozunun 6. ayda yapılması daha mı uygun olur?

‘‘Öncelikle bağışıklık sadece antikorlarla ölçülmez. Bağışıklığın hem hücresel hem de antikor
kısmını ilgilendiren iki parametresi vardır. Hücresel bağışıklığın ölçümü çok zordur. Bizler hep
kamuoyunda antikorlardan bahsettiğimiz için bağışıklık deyince sadece oluşan antikorlar ve
bunların miktarıyla ilgilendik. Halbuki antikorları oldukça düşük ancak hücresel bağışıklık yanıtıyla bu hastalıktan korunabilen insanlar var. Bazı insanlar da hücresel bağışıklık yanıtı yeterli olmayabilir ama antikor yanıtı üst düzeyde oluyor. Ancak tekrar hastalığa yakalanabilirler. Burada yapılması gereken, aşı kriterlerine uyan kişilerin üç aydan sonra rahatlıkla gidip bir sonraki dozunu olmalarıdır. Antikor ölçtürmelerine gerek yoktur. Antikorların düşük çıkması korunmayacağı anlamına gelmediği gibi çok yüksek çıkması da ihtiyacı yok anlamına gelmez.’’

HATIRLATMA DOZUNA FARKLI AŞI İLE DEVAM EDİLEBİLİR Mİ?

. Hem Sinovac hem BionTech olanlar hatırlatma dozu olarak Turkovac olabilir mi? Ya da
önceden Turkovac olanlar hatırlatma dozu olarak diğer aşılara geçebilirler mi?

‘‘Doğru olan hangi aşıdan başlandıysa onunla devam etmektir. Ama bu tek çözüm değildir; tabii ki insanlar aşı değiştirebilir. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde Sağlık Bakanlığı onayı almış
aşılarla devam edilebilir. Örneğin aşının soğuk zincirinin bozulması, o sırada temin edilememesi, ülkemizde farklı bir aşının bulunması gibi nedenlerle farklı bir aşıya geçiş söz konusu olabilir. Yeter ki üç ay gibi bir zaman dilimi geçsin. Dolayısıyla BionTech aşısıyla başlamış bir kişi yine bununla devam edebileceği gibi Sinovac olmuş kişi de Sinovac ya da BionTech ile de devam edebilir. Hatta Turkovac aşısına da geçebilir.’’

. Covid-19 geçiren ve karantina süresi sona eren bir kişi hatırlatma dozunu ne kadar süre
sonra olmalıdır?

‘‘Erişkin bir kişi hastalığı belirtisiz geçirmişse PCR pozitifliğinden bir ay sonra aşısını olabilir. Eğer kişi semptomatik geçirdiyse ya da hastaneye yatacak derecede ağır geçirdiyse genelde PCR pozitifliğinden iki ay sonra aşı önerilir. Eğer kişi önce yoğun bakımlık olmuş sonra da entübe edilmişse genellikle üç ay sonra aşı tavsiye edilir. Çocuklar ise bazen pozitifleşmeden bile atlatabiliyor. O yüzden çocuklarda klinik semptomları kaybolup 5-10 günlük karantina dönem bittikten sonra hatta 14. gün bittikten sonra aşı yapılabilir. Çünkü virüs girdikten sonra antikor seviyesi 14. günde yine üst düzeyde olacaktır.’’

PANDEMİ NE ZAMAN BİTER?

. Pandeminin daha ne kadar devam edeceğini öngörüyorsunuz?

‘‘Virüslerle oluşan pandemiler özellikle 20. yüzyıldan itibaren birkaç sene sürmüş. Ama şimdi rekor süreye doğru gidiyoruz; artık üçüncü yılındayız. Pandeminin ne zaman biteceğini tahmin etmek çok zor. Eğer önlemlere ve aşılara topyekun uymuş olsaydık bu sene rahatlıkla biter diyebilirdim. Fakat dünyada bazı insanlar henüz birinci ve ikinci aşıya ulaşamamışken dördüncü beşinci aşıdan konuşmaya başladık.

Toplumsal bağışıklık önemliyken, aşı adaletsizliğini ortaya koymadan altı kere yedi kere de aşı olsak bundan kurtulamayız. Afrika gibi sosyokültürel seviyesi daha düşük toplumlardaki aşısız ya da az miktarda aşıya ulaşmış kişiler sürekli virüse muhatap oluyor ve sürekli varyant çıkıyor. O varyantlar Hindistan’dan Güney Afrika’dan dönüp dolaşıyor bizlere geliyor. Varyantların ortaya çıkması engellenir ve toplumsal bağışıklık olursa daha mevsimsel geçişlerle, gribe benzer bir şekilde ama biraz daha ağır ve ölüm vakaları olabilen, daha lokalize şekline dönen daha az sayıda görülen vakalar şeklinde atlatabiliriz. Ayrıca, belli bir süre sonra varyant ne kadar az olursa antikorlarımız bizi o virüsü karşı o kadar korur. Varyant artıkça 10 aşı da olsak antikorlarımız az korur.’’

. Daha hafif atlatılabilir bir hastalık haline geldiği halde tüm dünyada bağışıklık elde
edilmemişse aşılama devam eder mi?

‘‘Eğer aşı adaleti ya da homojen bir aşılama sağlanmazsa sadece mevsimsel grip şekline gelmesini beklemiyorum. Çünkü sürekli yeni varyantlar gelir. Deltanın üzerine omicronun baskın olması gibi mevsimsel gripten daha baskın bir varyant olursa dünyayı tekrar kasıp kavurabilir. Mevsimsel gribe dönüşüp geçmesini bekliyoruz ama hiç aşı olmamış kişiler sürekli birbirine bulaştırıyor.

O yüzden homojen aşılanır ve toplumsal bağışıklık elde edilirse yeni varyantlarla karşılaşmayıp kendi aramızda daha yüksek seviyede antikorlarla bu işi kurtarabiliriz. Bu bizim elimizde olan ihtimaller. Bir de elimizde olmayan güzel bir ihtimalden bahsedeyim. Mesela bu 2000’li yılların başında SARS’ta gözlemlendi. Bazen öyle bir varyant ortaya çıkar ki insan vücuduna daha az yapışır ve daha az yayılır. O zaman hiçbir müdahale olmadan bite de bilir.’’