Metabolizmayı Hızlandırmak Mümkün Mü?

SÖYLEŞİ: Demet DEMİRKIR

Kilo vermeyenlerin, “metabolizmam yavaş çalışıyor, kilo veremiyorum” diyerek kendisine başvurduğunu anlatan Yaşasın Hayat Kliniği  Beslenme ve Kilo Yönetimi Bölümü Diyetisyeni Nilüfer İnceiş Bayram, kilo verememenin her zaman metabolizmanın yavaşlığıyla bağlantılı olmadığını belirtiyor.

Kişinin metabolizmasının yavaş ya da hızlı çalıştığına kendi kendine karar vermesi de ayrı bir konu. Bu karar neye dayanarak veriliyor?

İşin doğrusunu öğrenmek için Diyetisyeni Nilüfer İnceiş Bayram’a; metabolizma ve kilo verme arasındaki bağlantıyı, metabolizmanın hızlandırılmasının ne anlama geldiğini, kilo vermede yapılan yanlışları ve benzeri sorular yönelttik.

İşte yanıtları…

 . Metabolizma nedir? İnsan sağlığı açısından ne gibi bir önemi var ve metabolizma hızıyla kilonun ilişkisi var mı?“
Genelde son dönemde, kilo veremeyen insanların ortak söylediği şey, ‘Metabolizmam yavaş, kilo veremiyorum’ oluyor. Metabolizma her kişinin hiçbir fiziksel aktivite yapmadan yatar, oturur, dinlenir pozisyonda gözünü kırpmasa bile vücudunun kendi kendine harcadığı enerjidir.

Metabolizmayı etkileyen en önemli faktör vücudunuzdaki kas ve yağ dokusunun ağırlığı ve yapısıdır. Örneğin 65 kilo bir insansınızdır ama kas dokunuz gayet iyidir ve metabolizmanız gayet iyi çalışıyordur. Yine aynı şekilde 65 kilosunuz ama 25 kilo civarında vücut yağınız var diğer şekilde ise 15 kilo vücut yağınız vardır böylece metabolizmanız daha iyi çalışıyordur çünkü kas yapınız yoğundur ve yağlanmamışsınızdır.

Kas ve yağ dokusu arasında yaşla değişen çok doğal bir süreçtir bu. Vücudunuzdaki kas dokusu balon gibidir, hafif hafif söner ve üzerine yağ gelirse bu durum metabolizmayı yavaşlatır çünkü vücutta yağ dokusu ortalama bir birim harcarken kas dokusu sekiz kat daha fazla enerji harcar.

Metabolizmayı hızlandırmak her zaman yapılan herhangi bir diyet ya da beslenme planı varsa her zaman egzersizle desteklenmelidir; yürüyüş yapılabilir, evde var olan spor aletleri kullanılabilir, ağırlık çalışılabilir, açık havada yürüyüş yapılabilir, yüzülebilir. Her tür egzersiz yapılabilir ve beslenme programına dahil edilebilir.

Bunun dışında herhangi bir genetik rahatsızlığınız olabilir bu anlamda metabolizmayı etkileyecek yavaşlamalar söz konusu olabilir ancak bir hekimden yardım alarak, tedavi süreciyle beraber beslenme programı götürmek işi kolaylaştıracaktır.”

. Sağlıklı bir metabolizma nasıl çalışır?
“Sağlıklı metabolizma, kişinin altı, sekiz saat gibi düzenli bir uykusu varsa, tuvalete gitme problemi yani kabızlık şikayeti yoksa günde bir kere tuvalete gidiyorsa, idrara çıkışları gayet düzgünse yani içtiği sıvı kadar tuvalete çıkıyorsa, şişliği yoksa, gaz şeklinde şikayetleri yoksa, cildinde kuruma ve hassasiyet tarzında problemler yoksa, konsantrasyon güçlüğü yaşamıyorsa, stresli değilse metabolizma iyi çalışıyor demektir çünkü vücudunuzdaki bu rahatsızlıklar metabolizma tarafından yönetildiği için bir tanesindeki arıza bile metabolizmada bir problem olduğunu gösterir. Örneğin kabızlıkla ilgili ya da ödem şişliğiyle ilgili şikâyetiniz varsa tiroidle ilgili bir problem var mı düşünülebilir.

Sürekli gaz şikâyetiniz varsa mide bağırsak sistemiyle ilgili bir problem olabilir, metabolizmanız o kısımda iyi çalışmıyor olabilir. Birçok etken iyi sağlık halinde gününüzü geçirdiğinizde bir problem yaratmıyorsa bu sistemin içerisinde dengeli de beslendiğinizde bir şikâyetiniz yoksa metabolizma iyi çalışıyor demektir.”

. Metabolizmanın hızlı ya da yavaş çalışması ne anlama geliyor. Sağlığa zararı var mı, nelere yol açar?
“Metabolizmanın hızlı ya da yavaş çalışması, bir diyetisyenin sadece bir ölçüm yaptığında vücudun kas ve yağ dokusuna göre dokümanın altında çıkabilecek bir rakamdır. Öncelikle bazal mekanizma denen hıza bakarız; kadınlarda 1200, 1400, 1600 arasında değişir; erkeklerde bunun da üzerinde rakamlardır.

Bazal mekanizma dışında bir de günlük toplam enerji dediğimiz yani sabah gözünüzü açtıktan sonra ağzınıza attığınız bir şey ile yatana kadar vücudun harcadığı enerjidir. Bu ikisine bakarak yorum yapabiliriz, kişiye göre değişir, bu anlamda metabolizmanın yavaş ya da hızlı çalıştığını doktorlar tarafından yapılabilecek kan testleriyle onların yorumlayacağı tarzda herhangi bir metabolik problem olup olmadığının anlaşılması daha doğrudur.”

. Çok yemek yiyip ince kalan insanlar için “Çok yemek yiyor ama metabolizması hızlı çalışıyor” denir. Bu doğru mu?
“Kilo almaya çalışan insanlarda da bu problem vardır aslında çok yemek yediklerini zannederler ama çok zayıftırlar, o kas dokusuyla ilgili bir yapıdır. Eğer kişinin kas dokusu gerçekten genetik anlamda iyiyse, her zaman düzgün beslenir ya da abur cubur yese bile kilo almıyorsa, nedeni metabolizma hızıyla ilgili olabilir.

Tiroid metabolizmasıyla ilgili olabilir bu da bir faktördür. Bunun dışında çok yemek yeme geniş bir kavramdır, kişiden kişiye değişir. Bizim böyle kişilere günlük tutturarak ne yiyip ne içtiğini görmemiz gerekir ve toplamda aldığı kaloriyi hesaplamamız gerekir çünkü siz gördüğünüzde çok yiyordur ama ondan sonra üç gün boyunca pek bir şey yemiyordur. O nedenle toplam kalori çok önemlidir. Şuna bağlı kalarak bu insanlar zayıf kalır diyebileceğimiz kadar basit bir konu değil.”

. Metabolizmayı hızlandırarak bu insanlar gibi olmak mümkün mü? Metabolizma nasıl hızlandırılır?
“Vücudunuzda var olan fazla yağ dokusunu verdikten sonra var olan kas dokunuzu çalıştırarak aktif hale getirdiğiniz zaman metabolizmanız hızlanır ama bunun dışında yapılabilecek ürün kullanımları, kapsül ve ilaç kullanımları metabolizmayı çok fazla etkilemez aksine metabolizmayı bozacak şeylerdir.”

. Kilo vermek için metabolizma hızlandırmaya çalışmak doğru mu?
“Kesinlikle doğru değil, son zamanlarda çok fazla ürün var. Aslında metabolizmayı hızlandırmaktan ziyade ortak özellikleri iştah kesmedir. İştah kesildiği zaman insanlar tokluk hissi olduğundan az yedikleri zaman metabolizmalarının daha hızlı çalıştıklarını zannederler ama böyle bir şey söz konusu değil.

Metabolizmayı hızlandıran ürünler de var, bunların ise metabolizmayı bozan etkileri var. Siz normal çalışması gereken bir sistemi dışarıdan uyaranlarla çalıştırırsanız o zaman tiroidiniz ona yetişmeye çalışacaktır, çok hızlı çalışacaktır ve ilerleyen zamanlarda tiroid tembelliğine ya da tiroitte birtakım rahatsızlıklara kadar olaylar ilerleyecektir.

Bizim karşılaştığımız vakalarda da bu sonuçla gelen insanlar var. Bu şekilde kilo problemi daha da çözülemez hale geliyor çünkü tiroid mekanizması bozulduğu için dışarıdan ilaç ve beslenme takviyesiyle ve mutlaka spor yapmaları gerekliliğiyle olayı çözümlemeye çalışıyoruz.”

. Metabolizmayı hızlandıran gıdalar nelerdir? Ne yemeli ne içmeli?
“Metabolizmanın düzgün çalışmasını istiyorsanız öğünlerin bir tanesinde mutlaka herkesin kendi avuç içi kadar bir parça kırmızı et, tavuk balık ya da sebze öğününde bir parça yoğurt koymak metabolizmanızı destekler. Aktiviteyle birlikte kullandığınızda bu çok işe yarar.

Aldığınız proteinin çok yağlı olmasına hiç gerek yok, yağsız bir parça proteini öğlen ya da akşam öğününde kullanmak; kahvaltılarda haftada iki, üç kez yumurta yemekle birlikte proteini düzgün şekilde vücuda verdiğiniz zaman metabolizmanızı destekleyecektir.

Benim kendi hastalarımda ve çevrede gördüğüm şey, toplum olarak protein yediğimizi düşünsek de aslında çok protein ağırlıklı beslenmiyoruz. Sebzelerin daha iyi olduğu düşünülerek sebze ağırlıklı besleniyoruz, meyve ağırlıklı beslenme tarzımız var karbonhidrat ağırlıklı besleniyoruz.

Bu da zamanla vücudun protein eksikliğine bağlı olarak yağlanmasına sebep olacaktır. Dönüp baktığınızda alınan kaloride anormal değişiklikler yok ama toplamda alınan kalorinin protein, karbonhidrat, yağ dağılımında eğer proteini azaltırsınız, bu karbonhidrat sebzeden de gelmiş olsa vücudunuz yağlanacaktır.

Bu anlamda metabolizmayı hızlandırmak ya da kilo verme işini kolaylaştırmak istiyorsanız zaten yapmamız gereken beslenme davranışıdır. Öğünlerden bir tanesinde avuç içi kadar yağsız protein ve bunu haftada iki gün kırmızı et, iki gün balık, bir gün kuru baklagiller olacak şekilde çeşitlendirerek çok rahatlıkla kullanabilirsiniz.

Bir yiyecek yok ki, metabolizmayı hızlı çalıştırsın her yiyeceğin kendine özgü bir özelliği var o çeşitliliği bozmazsanız daha sağlıklı olur. Örneğin, sürekli lahanayla beslenirseniz vücudunuz çok su kaybeder, başınız döner ve mideniz bulanır evet incelmişsinizdir fakat halsiz ve yorgunsunuzdur o yüzden her şeyi yemek lazım.”

. Metabolizmayı hızlandırarak kilo vermek için ne gibi yanlış yöntemler uyguluyor insanlar? Bu uygulamaların ne tür sonuçları oluyor?
“Hiçbir zaman insanlar metabolizmayı hızlandırmak için spor yapmayı istemiyor. Zahmetli ve yorucu olduğu için kolay yöntemlere kaçıyorlar. Bunun için de insanları kandırmaya yönelik piyasada birçok ürünler var. Reklamlarda da kolaylıkla görebildiğiniz, eczane ortamlarında ya da marketlerde bile satılanlar var.

Bizim de kilo verme sürecinde önerdiğimiz birtakım mineraller, vitaminler, yardımcı ürünler var. Bunların miktarları, bunların kullanılabilirlikleri, kan değerinize uygunluğu, ilacın yan etkileri gibi önemli konular olduğu için bir uzman gözetiminde kullanılmalılar.

Bir doktor ve diyetisyenle değerlendirilmeden bu ürünleri kullanmak her zaman yanlıştır.

Örneğin, sizin karaciğerinizde problem varsa toksik etki yapar ve zaten karaciğeriniz yorgundur bu ürünlerin atımı zorlaşacaktır, sizi problemlere götürecektir.

Saç dökülmeleri, tırnak kırılmaları, cilt kurumaları, konsantrasyon güçlükleri, dikkat dağınıklıkları, tansiyon yükselmeleri, tansiyonda değişiklikler, kabızlık şikayetleri ya da aşırı ishaller, sıvı kayıpları, merkezi sinir sistemini etkilediği için çabuk sinirlenmeler, depresyon atakları tarzında ağlamalar gibi metabolizmanın bütün iyi olma halinde bahsedilen şeylerin tümünü kötüleştirebilir. Bu nedenle vücudunuzun her bir sistemine zarar verebilir.

Bir de şöyle bir gerçek var ki, ekranlarda gördüğüm kadarıyla insanlara sürekli vücutlarından su atmaya yönelik otlar, karışımlar, çaylar gibi öneriler veriliyor. Böylece çok kolay su atarsınız, idrara çıkarsınız ve incelirsiniz ama vücudunuz gereğinden fazla su kaybediyorsa o kas dokusunun içindeki suyu da alıp götürürsünüz. Kasta sönme görüldüğü zaman da çok kolay yağlanabilirsiniz.

Durup dururken içtiğiniz karışımla da vücudunuzu yağlandırabilirsiniz. Bu anlamda önerim, gerçek anlamda saptanmış bir ödeminiz yoksa ve size bu karışımlar önerilmediyse kesinlikle bu karışımları kullanmamanız.”

 . Metabolizmanın daha hızlı çalışması ve sağlıklı kilo verilmesi için neler öneriyorsunuz? (Yemek, spor vs…)
“Metabolizmayla ilgili sıkıntınız varsa diyete başlamadan önce metabolizmayla ilgili uzman bir doktor kontrolünden geçerek kan testlerinin değerlendirilmesi, kan testlerinde herhangi bir şey varsa doktor size ilaç takviyesinde bulunacaktır.

Bir diyetisyen tarafından ki kesinlikle diyetisyen olmasına dikkat edin size özel bir beslenme planı çıkarttırın, standart değil kişiye göre kalori listesi hazırlanır. Günde dört, altı, sekiz öğün şeklindeki sistemle egzersiz planının da mutlaka yapılması gerekiyor. Kendi yaşam tarzınıza uygun ve sürekli yapabileceğiniz bir egzersiz planı oluşturmalısı gerekiyor illa gidin spor salonuna yazılın demiyorum, kişiye nasıl uyuyorsa o şekilde davranabilir.

Önemli olan bizler motivasyon araçlarıyız. Baktığınızda listeler her yerde aynı, doğru listeyle doğru motivasyonla ve doğru bir egzersiz planıyla rahatlıkla bu iş yürütülebilir. Bir de beklentileri çok yükseklerde tutmak her zaman motivasyon kaybıdır o yüzden küçük hedeflerle başlamalarını öneriyorum.”