Panik Atak Tedavisinde Psikoterapi ve İlaçların Yeri

Kaygı bozukluğu ya da anksiyete ne demektir? Hangi hastalıklar kaygı bozukluğu sınıfına girer? Panik bozukluk insanların aile hayatını, karşı cinsle ilişkisini, iş hayatını ya da eğitim hayatını nasıl etkiler? Panik bozukluk kimlerde daha çok görülür? Annesinde veya babasında panik atak veya panik bozukluk gören çocuk bundan etkilenebilir mi? Geçirilmiş bir takım hastalıklar, kalp krizleri, kanser tedavisi gibi durumlar bunu etkileyebilir mi? Hastaların duyduğu kaygılar, kalp çarpıntıları, korkular, tansiyonların yükselmesi vücut sağlıklarını bozabilir mi? Hasta ne zaman ve ne tür durumlarda psikolojik danışmanlık almalıdır?  Psikiyatri Uzmanı Dr. Ceyda Güvenç Taşdelen Sağlığım İçin Herşey’e kaygı bozuklukları ile ilgili merak edilenleri anlattı.

. Anksiyete bozukluğu ya da kaygı bozukluğu ne demektir?
“Kaygı bozukluğu ya da anksiyete belirli bir durumda yaşanan bedensel, duygusal ve zihinsel tepkimelerin tümüne denir. Kaygı, gelecek endişesi demektir. Bir tehdit algısı ve buna karşı geliştirilen tepkilerdir. Gece üçte telefon çalar ve kaygı duyarsınız. Bir takım bedensel bulgular da buna eklenir. Huzursuzluk, gerginlik, çarpıntı, nefes alamama gibi durumlar çok sıkıntılı algılanır. ‘Bana bir şey mi oluyor’ sorusu ile süreç tetiklenir. Korkuda ve kaygıda, bedende çarpıntı olur, göz bebekleri büyür. Daha fazla oksijene ihtiyaç olur. Nefes alma hızlanır ve oksijen yetmiyor gibi gelir. Kan geldiği için kılcal damarlarda genleşme, terleme, vücudun kendini soğutması görülür. Aslında bedende salgılanan bir takım maddeler sonucunda tıbbi bir durum değişikliği olmaktadır. Ama bu değişiklikler farklı algılanır ve sorgulanır.”

NELER KAYGI BOZUKLUĞUNA GİRİYOR?

. Peki bizim bildiğimiz hangi hastalıklar kaygı bozukluğu sınıfına giriyor?
“Kaygı, hayatta kalmak için duyulması gereken bir durumdur. Hiç kaygı duymazsanız karşıdan karşıya geçerken, kaza yapabilirsiniz. Çok kaygı duyduğunuzda da önünüzdeki direğe çarparsınız. Kaygı bozuklukları grubunda daha çok bilinenler panik bozukluklar, yaygın kaygı bozukluğu, sosyal kaygı bozukluğu (sosyal fobi), travma sonrası kaygı bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk (saplantı-zorlantı bozukluğu, takıntılar) gibi bir takım rahatsızlıklardır. Bunlarda da benzer semptomlar görülür.”

. Panik bozukluk ve panik atak nedir? Birbirlerinden nasıl bir farkı vardır?
“Panik atakta dönemsel sıkıntı atakları söz konusudur. Aslında panik atak diye bir hastalık yoktur. Çünkü panik ataklar, bütün kaygı bozukluklarında bulunur. Örneğin temizlik, titizlik hastası bir kadın, yere bir şey düştüğünde de panik atak yaşayabilir. Panik bozuklukta da yoğun panik ataklar olabilir. Panik bozukluktan kasıt; panik bozukluk tanısı koymak için panik atakların olması, yine ataklar olursa diye kaygılı bir bekleyişin varlığı ve bu kaygıyla ilişkili yerlerden kaçınmadır. Örneğin yalnız kalamama, sinemada olduysa daha önce sinemaya gidememe, spor yapamama gibi bir takım belirtiler gözlemlenir. Panik ataklar, panik bozuklukta beklenmedik ve kronik bir seyir izler.”

Psikiyatri Uzmanı Ceyda Güvenç Taşdelen

PANİK ATAĞIN BULGULARI

. Panik atak nasıl bir tablo seyreder?
“Gece üçte telefon çalınca, hepimiz kaygıyla kalkarız. Çünkü kötü haber beklentisi içersindeyizdir. Çarpıntımız olur, nefesimiz daralır, elimiz ayağımız kesilir. Ama panik ataklarda yanlış alarm reaksiyonu durumu oluşur. Beyin durup dururken bir tehdit algılar ve bir takım bedensel semptomlar başlar. Hasta kalbi çarptığı için doktora gider ama bir sonuç alamaz. Panik atağın 13 tane bulgusundan bahsedilir. Bunların başlıcaları şöyle sıralanmaktadır:

. Nefes darlığı ya da oksijenin yetmemesi hissi

. Baş dönmesi, dengesizlik.

. Çarpıntı

. Göğüste yanma

. Uyuşma hissi (özellikle sol kolda uyuşma)

. Titreme

. Terleme

. Çıldırma korkusu

. Ölüm korkusu

. Sindirim sistemiyle ilgili bulantı, ishal gibi rahatsızlıklar

. Bireyin çevresine yabancılaşması veya kendini farklı algılaması.”

PANİK BOZUKLUKTA SONU GELMEZ DOKTOR ZİYARETLERİ

. Panik bozukluk insanların aile hayatını, karşı cinsle ilişkisini, iş hayatını ya da eğitim hayatını nasıl etkiler?
“Çoğunlukla hastalar ilk önce acillere giderler. Acilde ‘Bir şey yok’ denir. Çünkü hastanın kalbinde, damarlarında bir şey yoktur. Ama hastaya öyle gelmemektedir; doktorların anlamadığını düşünüp kalbiyle ilgili doktor ziyaretlerine başlar. Eskiden medya bu kadar etkili değilken, hastaların bize ulaşmaları beş yılı buluyordu. Panik bozuklukta sonu gelmez doktor ziyaretleri ve çok ciddi maddi kayıplardan bahsedilir. Her dakika bir şey olacak gibi düşünür hasta. Her şey tehdit unsurudur. Yalnız kalamamaya ve dışarı çıkamamaya başlarlar. Dolayısıyla çocuklarını, eşlerini bir yere göndermezler. Eğer cinsel ilişki sırasında atak yaşadıysa, cinsellikten kaçınır. Ciddi işlevsellik kayıpları olur. Çünkü panik bozukluğa çoğunlukla depresyon eklenir. İşe gidememe hatta hiçbir yerde duramama söz konusu olur.”

PANİK BOZUKLUĞU TETİKLEYEN FAKTÖRLER

. Panik bozukluk kimlerde daha çok görülür? Kalıtım gibi panik bozukluğu tetikleyen bir takım durumlar var mıdır? Annesinde veya babasında panik atak veya panik bozukluk gören çocuk bundan etkilenebilir mi? Geçirilmiş bir takım hastalıklar, kalp krizleri, kanser tedavisi gibi durumlar bunu etkileyebilir mi?
“Genetik; panik bozukluğunu değil, kaygı yatkınlığını tetikler. Ama genetik kaygı yatkınlığı nedeniyle bazı ailelerde ve evhamlı insanlarda panik bozuklukları görülebilir. Ama onun dışında çocuk aileden görerek hayata kaygı ile bakmaya başlar. ‘Aman düşersin’ denerek çocuk kaygılandırılır. Psikiyatri de bu noktada devreye girer. Ben anne babaların mutlaka çok hızlı tedavi edilmesi gerektiğini düşünüyorum.

Kalıtımın dışında geçirilmiş hastalıklar ya da kronik bir hastalığa sahip olmak, bir sürü ilaç kullanmak da panik bozukluğa neden olur. Çünkü panik bozukluğun bedensel bulguları arasında kalpte kapak rahatsızlığı denilen, aslında çok zarar vermeyen, çarpıntı vardır. Ve tanı bununla karışabilir. Bu noktada hem psikiyatristlerin hem de hekimlerin işi zordur. Çünkü panik bozukluk hastasında, eştanı olarak başka bir sağlık problemi olabilir. Çoğunlukla çarpıntıyı kalp krizi geçireceğine yoran bir hastanın, 20 yıl geçtikten sonra, hakikaten bir yüksek tansiyon hastası olduğu anlaşılabilir. Bu gibi riskler nedeniyle iyi takip çok önemlidir.”

. Hastaların duyduğu kaygılar, kalp çarpıntıları, korkular, tansiyonların yükselmesi vücut sağlıklarını bozabilir mi?
“Saniyeler içerisinde olduğu için bozmadığı düşünülmektedir. Çünkü birkaç kat koşup, merdiven inip çıkıldığında da tansiyon yükselir, kalp çarpar ama sonucunda yine normale döner. Yaşlı hastalar ise zaten hipertansiyon gibi durumlardan yakınan hastalar olduklarından hastalığın seyri daha dikkatli izlenmelidir.”

İLAÇ TEDAVİSİYLE BİRLİKTE PSİKOTERAPİ

. Hasta ne zaman ve ne tür durumlarda psikolojik danışmanlık almalı? Panik ataktan kurtulmak mümkün mü? Mümkünse ne kadarlık sürede hangi tedavilerle mümkün? “Panik atak çok sık görülen ama psikiyatrideki birçok hastalığa göre tedaviye çok daha rahat cevap veren bir durumdur. Panik bozukluğun yaklaşık bir aydan bir yıla kadar ilaç tedavisine yanıtı vardır. Ancak tedavi psikoterapi ile birlikte yapılmalıdır. Çünkü ilaç sadece panik atakları yok eder. ‘Ya yine olursa’ kaygısı terapisiz halledilemez. Panik atak geçiririm diye, ulaşım araçlarına binemeyen biri ilaçla bindirilemez. O yüzden terapi ve ilaç tedavisi günümüzde psikoterapide büyük oranda psiko-eğitimi içerir. Hasta önce inanmalıdır. Neyi var? Ruhsal bir sıkıntı ama niye başı dönüyor? Bütün o süreçler açıklandığında hasta güven duymaya başlar. Panik bozukluğu olan hastaların ilaca uyumu da çok zor olabilir. ‘Bu ilaç ne ve bana ne yapacak?’ kaygısı yaşarlar. Bu algıyı yıkmak çok önemlidir.”