10 Soruda Organ Bağışı ve Nakli

“Unutmayınız ki; bir gün organa ihtiyaç duyma ihtimaliniz, organ bağışlama ihtimalinizden daha yüksektir.”

Her yıl dünyada 100 binden fazla kişi organ nakli için uygun verici beklerken hayatını kaybediyor. Türkiye’de ise umutla organ bekleyen 25 bin kişi var. Hala organ bağışı konusunda diğer ülkelerin çok gerisindeyiz.  İstinye Üniversite Hastanesi Liv Hospital Bahçeşehir Organ Nakli Merkezi Direktörü Prof. Dr. Ayhan Dinçkan, organ nakli ile ilgili merak edilen soruları yanıtlıyor:

1  Kimler organ bağışında bulunabilir?
“Kanunlarımıza göre;18 yaşını doldurmuş, akli dengesi yerinde olan herkes organ bağışında bulunabilir. Nakil için gerekli organ kaynağı iki çeşittir. Bunlardan biri, beyin ölümü gerçekleşmiş kadavra donörlerden elde edilen organlardır. Diğeri ise; organ bekleyenlerin akrabalarından elde edilen organların kullanıldığı canlı donörlerdir. Kadavra donörden her türlü organ temin edilirken, canlı vericilerden sadece böbrek ve karaciğer nakli yapılabilmektedir.”

2 Organ naklinde yaş farkı önemli midir? Mesela 2 yaşındaki bir çocuğa 10 yaşındaki çocuktan nakil olur mu? 60 yaşında birinin organı 20 yaşındaki bir gence uygun olur mu?
“Canlı vericili nakillerde 18 yaş altı donör kabul edilmemektedir. Çocuk hastalara ise yetişkin vericilerden organ nakli yapılabilmektedir. Kadavra organ sisteminde teknik olarak her yaş grubuna her yaştaki kişinin organları nakledilebilmektedir. Ancak, Türkiye’deki kurallarına göre 18 yaş altı organlar 18 yaş altı hastalarda kullanabilmektedir. Yetişkinlerde ise yaş farkının önemi bulunmamaktadır.”

3 Bir hastaya en erken kaç yaşlarında nakil yapılabilir?
“Yenidoğandan itibaren karaciğer nakli yapılabilir. Böbrek naklinde ise böbrek yetmezliğinin tam olarak kronikleşebilmesi için belli bir süre beklenmesi gerekmektedir. Genel olarak organ bekleyen hastaların az bir kısmı pediyatrik yaş grubunda olup, çoğunluk 20-60 yaş arasındadır.”

BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA ORGAN NAKLİ…

4 Bebeklere organ naklinin zor yanları nelerdir?
“Organ nakli süreci öncesi, ameliyatı ve sonrası olmak üzere bir bütündür. Naklin başarılı olabilmesi için ameliyat öncesi hazırlığın ve hastanın bakımının iyi yapılması gerekmektedir. Gerek canlı gerekse kadavradan yapılan nakil ameliyatlarında bebeklerin vücut ve damar yapılarının küçük olması teknik olarak zorluk yaratmaktadır. Bu yüzden çoğunlukla özel tekniklere ihtiyaç duyulmaktadır. Ameliyattan sonra erken ve geç dönemde farklı klinik seyirler görülebilmekte, farklı hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. Bu tür ameliyatların başarılı olabilmesi için deneyimli cerrahi ekip ile birlikte pediyatrik nefroloji-gastroenteroloji-yoğun bakım hekimlerinin ekipte yer alması gerekmektedir.”

Prof. Dr. Ayhan Dinçkan

“ORGAN BAĞIŞI VASİYET NİTELİĞİNDEDİR”

5 Organlarını bağışlayan birinin beyin ölümü gerçekleştikten sonra ailesinin de izni gerekir mi?
“Evet. 18 yaşını doldurmuş, akli dengesi yerinde herkes, öldükten sonra organlarının kullanılması için izin verebilir. Ancak bu bağış sadece vasiyet niteliğindedir. Organ bağışı yaptıktan sonra bireyler ailelerine bundan bahsetmeli ve “Bir gün sizden benim organlarımı bağışlamanız istenirse benim onayım var. Bunu bilin ve organlarımı bağışlayın” demelidir. Beyin ölümü gerçekleştikten sonra yasal olarak organ bağışı için aile bireylerinden iki kişinin imzası gerekmektedir.”

KALP 4 SAAT, BÖBREK İSE 24 SAAT İÇİNDE YETİŞTİRİLMELİ!

6 Organlar ne kadar zamanda yetiştirilmelidir?
“Organ bekleme süresi (soğuk iskemi) her organ için farklı olup; kalpte 4, karaciğerde 12, böbrekte 24 ve pankreasta 8-10 saati aşmaması esas alınmaktadır. Bu süreç Sağlık Bakanlığı denetiminde ve ülkenin bütün kara-hava ambulans, tarifeli uçak seferleri ve resmi araçları kullanılarak Ulusal Koordinasyon Merkezi tarafından yürütülmektedir.”

7 Organ bağışı ve naklinde etik kaygılar nelerdir?
“Beyin ölümü tanısına şüpheyle bakılması, bağış yapılırsa toplumda nasıl bir tepkiyle karşılaşılacağı ve bağışlanan organların hastaya ayrım gözetmeden nakledilemeyeceği gibi endişelerle karşılaşılmaktadır. Ancak, beyin ölümü, birçok hekimin kararı ve gelişmiş görüntüleme tetkikleriyle tanısı konulan hastanın tıbben asla hayata dönüşü mümkün olmadığı yasal bir ölümdür. Süreç; beyin ölümü tanısıyla başlayıp organ nakli ameliyatlarının bitimine kadar Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Nakil işlemleri ruhsatlandırılmış hastanelerde ve bu işin eğitimini almış multidisipliner ekiplerce yapılmaktadır. Yıllar içinde olumlu haberler ve hasta hikâyeleri ile küçük küçük yol alınırken; organ mafyası başta olmak üzere organ bağışına balta vuran şehir efsaneleri her şeyi tersine çevirmektedir. Toplumun organ bağışına ve nakline bakışını olumlu yönde değiştirmenin tek yolu eğitimdir.”

ORGAN NAKLİ BEKLEME LİSTELERİYLE İLGİLİ MERAK EDİLENLER…

8 Organ nakli bekleme listeleri nasıl oluşturulmakta ve öncelik hangi hastalara verilmektedir?
“Başta kan grubu olmak üzere her organa göre farklı kriterler vardır. Böbrek nakli için doku uyumu ve diyaliz süresi önemli iken, karaciğer naklinde ise hastalık evresini gösteren skorlama sistemi önemlidir. Bunun dışındaki organlar ulusal bekleme listesine giriş tarihlerine göre sıralandırılmaktadır.  “Full-match uyum” dediğimiz tam doku uyumu olduğu durumlarda böbrek sadece o hastaya nakledilmektedir. Ancak her organ için öncelik acil bekleyen hastalarındır. Böbrek nakli gerekenler için acil liste kriteri; diyalize girecek hiçbir yolun olmamasıdır. Buna karşı karaciğer ve kalp naklinde saatler içerisinde nakil yapılmazsa hayatını kaybedecek kişiler acil olarak tanımlanmaktadır. Ne yazık ki bekleme listesindeki böbrek hastalarının yüzde 40’ı, kalp ve karaciğer hastalarının ise yarısından fazlası organ beklerken hayatlarını kaybetmektedir.”

9 Yabancı uyruklu donörlerin organları ile nakil olmak mümkün müdür?
“Evet. Organ bağışında bulunmuş olan yabancı uyruklu donörlerin organları bekleme listesindeki hastalara nakledilebilmektedir. Buna karşın ülkemizde yabancı uyruklu hastalar bekleme listesinden faydalanamamaktadır. Canlı vericili nakillerde ise durum farklıdır. Eğer kişinin akrabalarında uygun verici yoksa akraba dışından bir yakını da organ vericisi olabilir. Ancak bu nakillerin yapılabilmesi için etik kurul onayı alınması gerekmektedir.”

10  Organ nakli bağışı oranı Türkiye’de 10 yıl içinde nasıl bir değişim gösterdi. Gelinen noktada farkındalığın yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?
“Organ nakli alanında ülkemiz iyi bir noktada olmakla birlikte, kadavra bağış oranında istenilen seviyede değiliz. 10 yıl önce milyon nüfus başına 3-4 olan bağış oranı günümüzde 7,2’ye  yükselmiştir. Oysa idealde bu rakamın milyon nüfus başına 25 olması gerekmektedir. Son yıllarda bir yol kat edilmesine rağmen bekleme listelerindeki ölümleri azaltmak için gelinen bu noktanın 4-5 kat daha artırılması gerekmektedir.”