Tüp Bebek Tedavisinde Başarıyı Arttıran Yöntemler

Tıbben ileri yaş gebeliği hangi yaştan itibaren başlar? İleri yaş, gebeliğin başarısını nasıl etkiler? Yaş ilerledikçe başarı oranı ne kadar azalır? Kromozomal problemi olmayan bir kadın ve erkeğin oluşturduğu embriyoda kromozomal bir problem oluşabilir mi? İleri yaşta bir kadın başvurduğunda ne tür yöntemler öneriyorsunuz? Dondurulan embriyolar içerisinde nakledilen embriyo gebelik oluşumu sağlamadıysa diğer dondurulmuş embriyoları da nakledebiliyor musunuz? Tekrarlayan düşük durumunda pre-implantasyon genetik tarama faydalı olur mu? Bir merkeze başvurup testleri yaptırmak ne kadar zaman alır? Genetik hastalıklarda pre-implantasyon genetik tanının yeri nedir?

Anatolia Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi Başkanı Prof. Dr. Hakan Yaralı bu soruları Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.

. Tıbben ileri yaş gebeliği hangi yaştan itibaren başlar? İleri yaş, gebeliğin başarısını nasıl etkiler?
“Kadın yaşı doğurganlık açısından çok önemli bir faktördür. Erkekten farklı olarak kadın rahminde belli sayıda yumurta yapar ve belli bir yerden sonra yeni yumurtalar üretemez. Zaman içerisinde üreme çağında giderek yumurta sayısı ve kalitesi azalır. Bu kapsamda ileri kadın yaşı doğurganlık açısından 36-38 yaştır. 36-38 yaş sonrasında kadın ister kendiliğinden gebe kalmaya çalışsın ister bir takım yardım metotlarına başvursun gebe kalma şansı azalır. Düşük riski artar. Dolayısıyla canlı ve sağlıklı bebek şansının azaldığı bilinmektedir.”

TÜP BEBEKTE İDEAL YAŞ SINIRI

. Yaş ilerledikçe başarı oranı ne kadar azalır?
“Üremenin yaşlanmasında rahimde değil yumurtalıklarda yaşlanma olur. Yumurta sayısında ve kalitesinde azalma olur. Tüp bebekte 36-38 yaş aralığında elde edilen olgun yumurtaların yaklaşık yüzde 50-55’i sağlıklı doğar. Bu oran 40-42 yaşlarda yüzde 70-75’lere çıkar. Kadın yaşı 46-47 olduğu zaman düzenli adet görmesine, yumurtalık testleri ve hormon değerleri normal olmasına rağmen sağlıksız doğma oranı yüzde 100’dür. Bu sayı önemlidir. Çünkü tüp bebek uygulamalarında kendi yumurtasıyla 46-47 yaş itibariyle yumurtalık testleri ne kadar iyi olursa olsun hastaların canlı bebek dünyaya getirme şansı nerdeyse yüzde sıfır olacağı için tedaviye başlamamaları tavsiye edilir.”

. Kromozomal problemi olmayan bir kadın ve erkeğin oluşturduğu embriyoda kromozomal bir problem oluşabilir mi? Bunda neler etkilidir?
“Erkek yaşı çok önemli değildir. Ama bu kapsamda kadının yaşı çok önemlidir. Çünkü bir yumurta iki tane olgunlaşma bölünmesini yaptıktan sonra olgun yumurta haline gelir. Bu havuzdan 36-38 ve 40’lı yaşlardan sonra kullanılan yumurtaların birinci veya ikinci olgunlaşma bölünmesinde hata yatkınlığı daha fazla olmaktadır. Erişkinlerde 46 kromozom vardır; anneden 23, babadan 23 gelir. Birinci veya ikinci olgunlaşma bölünmesinde hata olabileceği için 23 yerine 22 veya 24 verebilir. Bu da sağlıksız sayıda kromozom içeren yumurtalara neden olur. Erkek yaşının bu kapsamda çok bir önemi yoktur. Ama kadın yaşı yumurta kalitesi, sağlıklı sayıda kromozom içermesi açısından hayati öneme sahiptir. 40 yaşından sonra hastalara tüp bebek metotları tavsiye edilir.”

SAĞLIKLI EMBRİYO SEÇİMİ

. İleri yaşta bir kadın size başvurduğunda ne tür yöntemler öneriyorsunuz?
“Amaç çifte canlı, sağlıklı bir bebek sunmaktır. Bu kapsamda oluşan embriyonun sağlıklı olduğu anlaşıldıktan sonra nakledilir. Dünyada kullanılan klasik embriyonun şekilsel değerlendirme kriterlerinin yanıltıcı olabileceği bilinmektedir. İnsanda fiziki güzelliğin ruhani güzelliği yansıtmayacağı gibi embriyolarda da durum böyledir. Daha objektif bir şekilde embriyonun sağlıklı olduğu ayırt edilmeye çalışılır. İleri kadın yaşının yumurtasının yüzde 50’si sağlıksızdır. Sağlıksız yumurtalar da çok iyi döllenip gelişerek güzel embriyolar yapabilmektedir. Bu da işlemi karıştırabilir. O yüzden embriyolar pre-implantasyon genetik tarama ile test edilir. Bu metot yeni değildir. Önceden yumurta toplamadan üç gün sonra kullanılıyordu. Ancak biyopsi, toplamadan üç gün sonra yapıldığında embriyolara zarar verdiği anlaşılmış ve bu metot terk edilmiştir.

Günümüzde yumurta toplamadan 5-6 gün sonra, blastokist evresinde, biyopsi yapılarak embriyoların sağlıklı olup olmadığı ayırt edilmektedir. Bunun için iyi laboratuar koşullarında, klasik tüp bebek uygulamasında olduğu gibi, bir uyarım, yumurta toplaması ve mikro-enjeksiyon yapılmalıdır. Bu işlemlerin ardından, oluşan embriyoyu 5-6 gün laboratuar koşullarında bekletip blastokist safhasına ulaştıktan sonra blastokiste biyopsi yapılması gerekir. Bunlar genetik laboratuarlara gönderilerek seçim yapılır. Oluşan embriyolar da tek tek dondurulur. Çünkü bu neticenin çıkması zaman alır. Bir de oluşan embriyo uyarım ayında değil de bir başka ayda olduğunda rahim içi embriyoyu tutmaya daha yatkın olur. Bir ay boş geçtikten sonra sağlıklı embriyo seçimi yapılır ve embriyo içeri yerleştirilir. Böyle genetik taramadan geçtikten sonra kadın yaşı önemini kaybeder. Bu şekilde tek embriyo transferine müsaade ediliyor ise çoğul gebelik de istenmez. Tüm dünyada merkezler iki embriyo koymaya eğilimlidir. Fakat ikiz gebelik iyi bir şey değildir. Dolayısıyla filtrasyondan geçmiş tek embriyo transferi ile yaklaşık olarak yüzde 50-55, 12 hafta sonrasında devam eden veya canlı doğum oranlarını yakalayabilen sonuçlara ulaşılır.”

‘‘DONDURULMUŞ EMBRİYOLAR DÜŞÜKLER AÇISINDAN KORUYUCUDUR’’

. Dondurulan embriyolar içerisinde nakledilen embriyo gebelik oluşumu sağlamadıysa diğer dondurulmuş embriyoları da nakledebiliyor musunuz?
“Bunlar tek tek dondurulduğu için rapor edilir. Bu rapor, ‘dört tane embriyoya biyopsi yapıldı; iki tanesi sağlıklı, iki tanesi sağlıksız geldi’ şeklindedir. Sağlıksız gelenler hastanın onayıyla imha edilir. Sağlıklı gelenler ise tek koyulur. Gebelik elde edilemezse ikinci embriyo yerleştirilir. Ya da hasta doğum yapar. Ardından belli bir zaman aralığı sonrasında diğer embriyoyu da yerleştirmek mümkün olur. Bu, düşükler açısından çok koruyucudur. 42-43 yaşında yüzde 70-75 oranında düşük riski vardır ve düşük çok travmatik bir olaydır. Bu şekilde bu oran yüzde 5-6’lara iner. Down sendromu ileri yaş kadınlarda korkulu rüyadır. Bu şekilde down sendromu açısından da bir korumaya girilir. Bu metotların yüzde 1-2 yanılma payı olsa bile tüp bebek uygulamalarında çok önemli yeri vardır.”

. Tekrarlayan düşük durumunda pre-implantasyon genetik tarama faydalı olur mu?
“Esas kullanım alanının ileri kadın yaşı olduğu düşünülür. Düşükler, ilgili tarama yapıldıktan sonra görünürde bir problem olmayan olgularda pre-implantasyon genetik tarama belli koşullarda uygulanabilir.”

GENETİK HASTALIKTA PRE-İMPLANTASYON GENETİK TANININ YERİ

. Bir merkeze başvurup testleri yaptırmak ne kadar zaman alır? Genetik hastalıklarda pre-implantasyon genetik tanının yeri nedir?
“Uygulama dahil tüm işlemler üç haftalık sürede yapılabilir. Ülkemizde Akdeniz anemisi çok yaygındır. Bu gibi genetik hastalıklar veya akraba evliliği varsa, bu çiftlerde gebe kalmakta sıkıntı öyküsü olmasa bile, sağlıklı embriyonun tespit edilip yerleştirilmesiyle sağlıklı çocuklar elde edilebilir. Tanısı konmuş ve genetik seviyede de tanımlanmış her türlü genetik hastalıkta pre-implantasyon genetik tanı yapmak mümkündür. Çok nadir hastalıklar da zaman zaman karşımıza çıkabilir. Önden anne ve babanın kanından bu tespit yapıldıktan sonra embriyolarda tarama yapılabilir. Beraberinde 46 kromozomun da normal olduğu görülmek istenir. Bu şekilde yüksek oranlarda gebelik sunulabilir. Kadın ya da erkekte gebe kalmakta bir sorun olsun ya da olmasın kromozomal kırık olabilir. Birinci ya da ikinci olgunlaşma evresinde eksik ya da fazla olabileceği için gebe kalmada sıkıntı, düşük ya da sakat çocuklar oluşabilir. Kırıklı kromozomlu yapılar içeren ebeveynlerde de embriyolarda genetik ayıklama başarı ile uygulanabilmektedir.”

‘‘TÜP BEBEK UYGULAMALARINDA LABORATUAR ÇOK ÖNEMLİDİR’’

. Tüp bebekte başka ne gibi gelişmeler vardır?
“Tüp bebek uygulamalarında laboratuar çok önemlidir. Laboratuar koşullarında son yıllarda embriyoları sürekli izleme metodu ile önemli gelişmeler ortaya çıkmıştır. Tüp bebek doktorlarının bu kapsamda son derece dürüst bir şekilde hastalara rapor verme yükümlülüğü vardır.”

. Çocuk sahibi olmak isteyen, denemeleri başarısızlıkla sonuçlanmış kişilere ya da ilk kez tüp bebek deneyecek çiftlere neler önerirsiniz?
“Tüp bebek tedavisinde hastalar merkez seçiminde çok dikkatli olmalıdır. Birleşik Devletler’de bile farklı tüp bebek merkezleri farklı gebelik oranları ile çalışır. Merkezin ve o merkezde çalışan hekimlerin deneyimleri çok önemlidir. Teknolojik uygulamaların ne ölçüde uygulandığı, vaka sayısı dikkate alınmalıdır. Yoğun merkeze giden ve gebelik için başvuran çiftlerin de orada bir şekilde takip edilmesi önemlidir.”