Tüp Bebekte Embriyo Nasıl Gelişir? İşte Embriyo Transferinde Aşamalar

Laboratuvar ortamında bir embriyo nasıl gelişir? Hangi uygun koşullarda saklanmalıdır? Embriyo gelişimi sırasında herhangi bir sorun ortaya çıkabilir mi? Embriyoyu transfer etmek için en ideal zaman nedir? İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi’nden Embriyolog Sevil Ünal bir embriyonun gelişme aşamalarını Sağlığım İçin Herşey'e anlattı. 

. Embriyo nedir?

‘‘Embriyo annenin ve babanın döllenmeye uygun olan hücrelerinden yumurta elde edildikten sonra onun laboratuvar koşullarında geliştirilip anne rahmine transferini sağlayan en önemli hücredir.’’

EMBRİYONUN LABORATUVARDAKİ GELİŞİMİ

. Laboratuvar ortamında bir embriyo nasıl gelişir? Hangi uygun koşullarda saklanmalıdır?

‘‘Döllenen her bir yumurta daha sonra günlük olarak 2 hücre, 4 hücre şeklinde hücre bölünmeleri gösterir. Bu, laboratuvarda günlük takip edilir. Canlı bir hücre olduğu için büyüyüp gelişebilmesi için uygun koşullar mutlaka sağlanmalıdır. Laboratuvar için özel havayı filtre eden hepalar özellikle bakteri ve diğer uçucuları tutabilecek kadar hassaslaşmış filtrelerdir. Embriyolar inkübatör cihazı içerisinde gelişir. Ortam ısısına çok özen gösterilir. İnkübatörler de 37 derece olup anne rahmini taklit eder. Böylece özel bir gaz karışımı oluşturularak embriyoların gelişip büyümesi sağlanır. Anneye transfer edilene kadar bu koşullar muhafaza edilmelidir. Bu, istenilen gelişim basamaklarını gösterip iyi bir embriyo gelişimi elde edebilmek için gereklidir.’’

GELİŞİM BASAMAKLARI

. Bir embriyonun gelişim basamakları nelerdir?

‘‘Döllenen yumurta olduğu andan itibaren iyi bir embriyo olmaya aday demektir. Gelişim basamaklarında ilk kontrol döllenme kontrolüdür. Mikroenjeksiyon sonrası döllenme bulgusu iki tane çekirdek yapısıyla ilk başta başlar. Bu çekirdeklerden biri anneden biri babadan gelir. Karşılıklı bir araya gelip daha sonra bu embriyonun temel olarak genetik yapısını oluşturmaya başlarlar. Üçüncü güne doğru artık hücre bölünmelerinin yavaş yavaş başlaması gerekir. 2 hücreli, 3 hücreli ve 4 hücreli olduğu aşamalarda ikinci günde olduğunu ve güzel bir gelişim gösterdiğini söyleyebiliriz. Üçüncü ve dördüncü günlerdeyse bu hücreler giderek artış gösterir. Üçüncü gün 7-8 hücrelere ulaşır. Bu hücre sayılarına ulaştığında günüyle uyumlu bir gelişim gösteriyordur. Dördüncü gündeyse kompakt bir hücre kütlesi haline gelir ve bundan sonra bambaşka bir formata geçeceğinin işaretini göstermiş olur. Bu farklı form beşinci günde görülmeye başlanır. Beşinci günde blastosist formatına gelmiş olan bu embriyo artık gebelik oluşturmaya, bir bebeğin gelişimini başlatmaya aday en iyi embriyo demektir.’’

GELİŞİM SIRASINDA NE TÜR SORUNLAR ÇIKABİLİR?

. Embriyo gelişimi sırasında herhangi bir sorun ortaya çıkabilir mi?

‘‘Gelişim basamaklarının günlük takip edilmesinin amacı, sorunlu olanları ayıklamak, daha iyi gelişim gösteren, daha iyi kalitede olan embriyoların transferi veya dondurmak için seçimini yapmaktır. Tabii problemli olan embriyolar da olur. Mesela yüksek fragmantasyonlar söz konusu olabilir. Atık hücreler veya istediğimiz saatte istediğimiz hücre bölünmesini gerçekleştirmemiş hücreler olur. Mesela ikinci günde 4 hücreye ulaşabilmiş bir embriyo, iyi ama hiçbir bölünme göstermeden kalıyorsa, gelişimi duraksamış, istediğimiz seviyede gelişim gösterememişse bu embriyo ayıklanıp yine de gözleme devam edilir. Üçüncü gün ve dördüncü günde de olması gereken aşamalardan geride kalan embriyolar kontrol için ikinci bir seçenek olarak devam eder. İstediğimiz en iyi kalite beşinci gün, günüyle uyumlu hücre bölünmelerini göstermiş ve blastosist formatına ulaşmış embriyolardır.’’

GERİYE EMBRİYO KALMADIĞINDA...

. Peki, geriye embriyo kalmadığında ne yapılır?

‘‘Bazı ailelerde genetik bir sorun ya da tekrarlayan mitokondriyal hasarlar olur. Bazen de tamamen farklı sebeplerden gelişimsel sorunlar yaşanabilir. Eğer ilk günden transfer gününe kadar embriyo gelişimi duraksamışsa, bu embriyonun transferi iptal edilir. Ve bunun altında yatan sebeplerin genetik mi olduğu, bu ailenin istediğimiz koşullarda yaşamını sürdürüp sürdürmediği incelenir. Sonra da gerekli destek tedaviler yapılarak aile yeniden tedaviye alınır ve daha iyi kalitede embriyo gelişimi sağlanır. Bazı hastalarda sigara ve alkol kullanımının yanı sıra bazı ilaçların zorunlu kullanımı da embriyonun, spermin veya yumurtanın gelişimini olumsuz etki edebilmektedir. Çevresel faktörler de dahil olmak üzere hastalar bu konularda anamneze alınıp gerekli düzenlemeler yapılarak tekrar tedaviye başlanır.’’

. Embriyo biyopsisi nedir? Hangi durumlarda uygulanır?

‘‘Yumurtanın ve spermin genetik bazı hastalıkları taşıyıp taşımadığı önemlidir. Akdeniz anemisi, SMA gibi hastalıkların embriyolar üzerindeki etkisi çok önemlidir. SMA’lı veya genetik farklı bir hastalığı olan bir embriyonun hiçbir genetik inceleme yapılmadan anneye transfer edilmesi sağlıksız bir çocuğun dünyaya gelmesine sebep olacaktır. Bu psikolojik ve ekonomik olarak oldukça yıkıcı bir durumdur. Oysa bugünkü teknolojilerde embriyolardan birer veya 3-5 hücre alınıp genetik incelemesi yapılarak bu tip hastalıklar ayıklanabilmektedir. Böylece sağlıklı olan embriyolar seçilip anneye transferi yapılır ve çiftin sağlıklı bir çocuk sahibi olması sağlanır.’’

EMBRİYO TRANSFERİ NE ZAMAN YAPILMALI?

. Embriyoyu transfer etmek için en ideal zaman nedir?

‘‘Asıl önemli olan rahim içinin embriyo ile senkronize bir şekilde gelişimini sağlamaktır. Dondurulup çözülen embriyolarda bu protokol uygulanırken eş zamanlı olarak klinisyenler de rahim içi duvarının kalınlaşmasını sağlarlar. Eğer bir embriyo üçüncü gün dondurulduysa rahim içinin de üçüncü gün olması gerekir. Bir embriyo beşinci gün dondurulup transfer yapılacaksa rahim içi de beşinci güne ayarlanmalıdır. Eğer bu senkronizasyon doğru zamanlamayla sağlanabilirse başarılı sonuçlar elde etme oranı yükselecektir.’’

KAÇ EMBRİYO TRANSFER EDİLEBİLİR?

. Kaç tane embriyonun transfer edileceğine nasıl karar verilir?

‘‘Embriyo transferinde sayı, hastanın talebi ve embriyo kalitesi göz önünde bulundurularak belirlenebilir. Ama Türkiye’de embriyo transferi kanunlarla sınırlandırılmıştır. Buna göre 35 yaş altında olan hastalara bir embriyo, 35 yaşın üstündekilere de 2 embriyo transferi uygun görülmektedir. Ancak kanun, 35 yaş altında olup 2 kez denemesi olan hastalarda artık üçüncü kez transfere geldiğinde 2 embriyo transferi yapmaya izin vermektedir.’’

. Embriyo transferi öncesinde ya da sonrasında nelere dikkat edilmelidir?

‘‘Bu konuda en önemlisi kullanıyorlarsa sigara ve alkolü bırakmalarını istemek ve zorunlu ilaçlarını organize etmektir. Çünkü bazı hastaların kronik sağlık sorunları olur. Kilo, şeker veya tansiyonla ilgili problemleri olan hastalara, önce bir dahiliye hekimi veya kendi doktorlarıyla birlikte ilaçlarını düzenledikten sonra transfer işleminin yapılması önerilir.’’

EMBRİYO TRANSFERİ ACILI BİR İŞLEM Mİ?

. Embriyo transferi acılı bir yöntem midir?

‘‘Embriyo transferi kolay ve hiç ağrılı olmayan bir işlemdir. Anestezi gerektirmez. Sadece transferin olduğu gün aileye ilaçlarını normal bir şekilde kullanması ve transfer işlemine gelmeden önce hafif bir şekilde idrara sıkışık olması tavsiye edilir. Çünkü ultrason altında hafif bir idrar sıkışıklığı görsel olarak görüntüyü kolaylaştırır. Transfer, yumuşak bir kateterle yapılır. Hatta hastalar da o ultrason görüntüyü seyrederek, o anın heyecanını da bizimle paylaşarak transfer işlemi gerçekleştirilir.’’

. Embriyo transferinden sonra başarılı bir gebelikten ne zaman söz edilebilir?

‘‘Transferden itibaren kullanılması gereken hormon preparatları vardır. Bu ilaçları kullanan hastalarda 12 gün sonra kandan bakılan gebelik testiyle kandaki kimyasal gebeliğin pozitifliğini görmek isteriz. 2 gün sonra tekrar kan değerlerinde bir yükselme olmasını ve bu hormonların yükseliyor olduğunu görmek isteriz. Ama aslolan bebeğin artık kalbinin atmaya başladığını, bir gebelik kesesinin oluştuğunu ultrasonda görmektir. Fakat bu yeni başlamış bir süreç olup en az 12 hafta daha bu gebeliğin sağlıklı bir şekilde devam etmesi için hasta ilaçlarla ve diğer tedavileri desteklenecektir. Daha sonra isterse bir başka doktorla gebe takibine devam edebilir.’’