28 Soruda Tiroid

1. Tiroid hastalıklarında vücuttaki belirtiler nelerdir?
Tiroid bezinin az ya da çok çalışmasına göre çeşitli belirtilere rastlanır. Çok çalışıyorsa çarpıntı, kilo kaybı, el titremesi, terleme, sinirlilik gibi belirtiler görülürken, az çalıştığı durumlarda kilo alımı, yorgunluk, iştahsızlık, ciltte kuruluk, tırnaklarda kırılma, saç dökülmesi, adet düzensizliği ortaya çıkabilir. Bunlar tiroid hormonlarına bağlı gelişen belirtilerdir, ayrıca bunlardan bağımlı veya bağımsız olarak boynun ön tarafında tiroid bezi bölgesinde genel bir büyüme veya nodül ortaya çıkabilir.

2. Tiroid hastalıklarının sebepleri nelerdir?
Bezdeki basit büyümelerden nodüllere, bezin çok çalışmasından az çalışmasına, iltihaplarından kanserlerine kadar birçok tiroid probemi mevcuttur. Tiroid problemlerinin oluşmasında üç ana neden vardır. Vücuda giren iyot miktarı en başta gelenidir. Her gün vücuda belirli miktarda iyot girmesi gerekmektedir.(yediğimiz yiyecekler, içtiğimiz su, soluduğumuz hava vb). Bu miktar çok ya da özellikle az olduğunda tiroid problemlerine neden olur. Kalıtımsal faktörler diğer önemli nedenlerdir. Özellikle ailesinde bu tür problem olan kadınlar tiroid hastalığı için önemli birer adaydırlar. Stres de tiroid problemlerinin oluşmasında oldukça önemli rol oynar.

3 Tiroid bezi problemlerinin tanısı nasıl konur?
Önce klinik sorgulama yapılır. Başta hastanın ailesinde tiroid problemi olup olmadığı, kadınsa en son hamilelik zamanı, menapoz zamanı not edilir. Ardından hastanın ilaç alıp almadığı öğrenilir ve  kilo alımı veya kaybı, yorgunluk, sinirlilik, çarpıntı, titreme, sıcak veya soğuğa tahammülsüzlük, üşüme, terleme, saç dökülmesi, cilt kuruluğu, adet düzensizliği gibi şiakyetleri olup olmadığı değerlendirilir. Daha sonra hasta yutkundurtularak tiroid bezi ve etrafındaki olası lenf bezleri muayene edilir.
Elde edilen klinik bulgulara göre biyokimyasal tetkikler (özellikle T3,T4 ve TSH hormonları ve bazen antikorlar vb) ve görüntüsel tetkikler (özellikle ultrasonografi, sintigrafi, bazen diğerleri) yapılır. Bazı durumlarda gerekirse tiroid biyopsisi yapılır. Hastanın problemine göre bu tetkiklerin bazen biri, bazense hepsi birarada istenir.
Aslında kısaca belirtmek gerekirse tiroid bezi üç ayrı açıdan incelenmektedir; ultrasonografiyle yapısı, sintigrafi ile fonksiyonu ve biyokimyasal tetkiklerle salgıladıkları hormonlar değerlendirilir. Bunların hepsi bir kişide aynı anda veya ayrı ayrı bozulabilir.

4 Tiroid ve guatr aynı şey midir?
Hayır, tiroid bezinin normalden büyük olmasına guatr denir.

5 Dişi guatr, erkek guatr, iç guatr, dış guatr denilen bir şey var mıdır?
Bunlar halk arasında kulllanılan deyimlerdir. Tıp literatüründe bu deyimlerin yeri yoktur. Tiroid bezi uygulanan ameliyatlardan sonra önlem alınmadığında tekrar büyüyüp eski haline gelebilir. Buna halk arasında tekrar üreyen dişi guatr denmektedir. Tiroid bezi büyüdüğü zaman boynun iç kısmına  doğru uzayabilir, dıştan belli olmayabilir. Halk arasında bu iç guatr olarak adlandırılır.

6 Guatr kadın hastalığı mıdır?
Hayır, ancak kadınlarda daha sık görülür. Yaklaşık 10 guatr hastasından 8’i kadındır. Bunda kadınların hormon yapılarının erkeklere nazaran daha komplike ve değişken olması önemli etkendir. Kadınlarda üç önemli dönem tiroid hastalıklarında aktif rol oynar. Bunlar genç kızlığa geçiş, hamilelik ve menapoz dönemleridir. Tiroid problemleri bu dönemlerde başlayabilecekleri gibi mevcut olan problemlerin de bu dönemde ilerleme ihtimali yüksektir.

7 Tiroid bezi şişmanlık ya da zayıflık nedeni olabilir mi?
Evet, tiroid hormon seviyesi belirgin azalmışsa şişmanlık, artmışsa zayıflık nedeni olabilir. Şişmanlığın nedeni azalan tiroid hormonlarına paralel olarak metabolizma hızının azalması, yağ birikiminin artması ve su toplanmasının belirginleşmesidir. Bu durumda hastalar iştahlarının az olmasına ve fazla yemememlerine rağmen kolayca kilo alabilirler. Tersi durumda yani tiroid hormonlarının fazla çalışması durumda ise metabolizmanın hızlanmasına bağlı olarak kiloda azalma görülebilir. Bu durumda da hastalar iştahlı olmalarına ve yemek yemelerine rağmen kilo kaybetmektedirler.

8 İyotlu tuz, lahana, deniz ürünleri guatr nedeni midir?
Her gün vücuda belli miktarda iyot girmesi gerekmektedir (150-300g), ülkemizde özellikle bazı bölgelerde iyot eksikliği belirgin olduğundan daha sık guatra rastlanmaktadır. Bu nedenle tuzların iyotlu olması tercih edilir. Öte yandan bazı besinler guatrojen yapıdadır. Örneğin kara lahana çok miktarda ve devamlı yendiğinde guatra neden olabilir. Vücutta aşırı iyot birikimine neden olan bazı durumlarda ise tam tersine iyot içeren besinler (özellikle deniz ürünleri ) ve iyotlu tuz alımı sakıncalı olabılır.

9 Hashimoto nedir?
Hashimoto tiroiditi tiroid bezinin kendine has iltihaplarından biridir. Bezin yapısını bozarak  hormon  salgısını azaltır ve bu hastalıkta tiroid antikorları belirgin olarak yüksektir. %80 hastada yapının yanında tiroid hormon salımını da bozarak bezin az çalışmasına neden olur. Tiroid hormon tedavisi ile eksik olan hormon yerine konarak bezin yapısındaki düzensizlik kontrol altına alınmaya çalışılır.

10 Nodül ne demektir? Sıcağı ve soğuğu olur mu?
Tiroid bezinin içindeki yumru şeklide oluşumlara nodül denir. Elle muayene veya ultrasonografi ile tespit edilir. Ultrasonografi ayrıca nodülün içeriğinin sıvı (kist) veya katı oluşunu tespit eder. Sintigrafi denilen tetkikte ise hastaya verilen özel maddeyi nodül tutuyorsa sıcak tutmuyorsa soğuk olarak adlandırılır.

11 Soğuk nodül kanser mi demektir?
Hayır, nodül soğuksa sadece kanser riski var demektir. Bu risk nodülün yapısı, büyüklüğü, sınırlarının özellikleri gibi faktörlere bağlı olarak %8-20 arasında değişir. Böyle durumlarda biyopsi veya direkt operasyon önerilir. Ancak patoloji sonucu nodülün kanser olup olmadığını belirler.

12 Her guatrda gözler dışarıya fırlar gibi görünür mü?
Hayır genellikle sadece tiroid bezini çok çalıştıran hastlıklardan biri olan Basedow (Graves) hastalığında %15 oranında egzoftalmos (gözlerin dışarı fırlaması) izlenir.Genellikle uygulanan tiroid tedavisi ile geriler. Ancak tedaviye rağmen sebat ediyorsa göz doktorlarının müdehale etmesi gerekir.

13 Zehirli guatr denen bir tiroid hastalığı var mıdır?
Evet bazı tür nodüller veya guatrlar tiroid bezinin fonksiyonuna etki ederek çok çalıştırır hastada buna bağlı olarak  klinik belirtiler ve tiroid hormonlarının aşırı yüksekliği görülür. Bu duurma zehirli –nodül-guatr denir.

14 Tiroid problemleri kısırlık veya düşük nedeni olabilir mi?
Her ne kadar kesin kanıtlanmamış olsa da yapılan birtakım çalışmalarda tiroid bezinin bazı   kronik iltihaplarının, özellikle tiroid antikorları çok yüksek olduğunda, buna sebebiyet verebileceği  belirtilmektedir. Bu nedenle hormonlar izin verdiği takdirde ilaçla tedavi (özellikle TSH değerini aşağı çekmek amacıyla) önerilmektedir.

15 Tiroid bezi doğal yerinde olmayabilir mi?
Evet.Ender de olsa bazen tiroid bezi doğal lokalizasyonunda yani boynun ön kısmında  bulunmayıp (ektopik tiroid) başka yerlerde ( dil kökü, damak, göğüs kafesi vb) olabilir. Ancak bu durum mümkün olduğu kadar erken yakalanıp tedavi edilmelidir, zira ektopik tiroid bezi genelde fonksiyon göstermediğinden tiroid hormonu salgılayamaz.

16 Tiroid bezine niye vücudun orkestra şefi denmektedir?
Tiroid bezinin salgıladığı tiroid hormonları vücutta her türlü mekanizmaya direkt-indirekt olarak karışır; gerçekten de kilomuzdan yorgunluğa çarpıntıdan el titremesi, kabızlığa psikolojik problemlerden kısırlığa kadar olan geniş yelpazesi onu vücudumuzun en önemli organlarından biri haline getirmektedir.

17 Tedavi yöntemleri nelerdir?
Tanıya göre tedavi şekilleri değişebilir. Genellikle dört ayrı tip tedavi uygulanır. Bunlardan birisi izlemektir. Gerçekten de bazen izlemek bazı tiroid problemlerinde tek ve en etkili tedavi olabilir. Tamamen bozulan hormonlar belirli bir süre sonra normale dönüp hastalık tamamen düzelebilir.Tabii ki bu durumlarda tanının son derece dikkatli konulması gerekmektedir.
İlaçla tedavi sık kullanılan bir yöntemdir. Probleme göre tiroid hormonu veya anti-hormonlar doz ustaca ayarlanıp hastaya verilir.
Radyoaktif iyot tedavisi bir başka tedavi yöntemidir. Halk arasında atom tedavisi olarak bilinen bu tedavi şekli tiroid bezini çok çalıştıran problemlerde ve bazı tiroid kanserlerinde oldukça sıklıkla kullanılır.
Cerrahi her zaman olduğu gibi radikal bir yöntemdir.Özellikle risk taşıyan nodüllerde, bası yapan bazı büyük guatrlarda ve tiroid kanserlerinde en etkin tedavi yöntemidir.

18 Her guatr veya nodül ameliyat olmalı mıdır?
Hayır, yapılan tetkikler sonucunda belirgin risk faktörleri içermeyen veya çok büyük olmayan nodül ve guatrların ameliyat edilmelerine gerek yoktur, bazen ilaçlarla büyümeleri engellenirken, çoğu zaman sadece izlenir; kaldı ki birçok kadında dikkatlice araştırıldığında zarasız küçük nodüller mevcut olabilir. .

19 Tiroid hormon ilaçları kemik erimesi ve ya diğer başka problemlere neden olur mı?
Hekim hangi ilacı kullanırsa kullansın son derece dikkatli olmalı ancak gerektiğinde ilaç vermelidir, bu durum özellikle hormon tedavilerde çok daha önemlidir. Her ilacın yan tesiri olduğu gibi tiroid ilaçlarının da özellikle gereksiz kullanıldığında yan etkileri olabilir. ancak tiroid hormon eksikliğine yönelik olarak verilen hormon tedavvisi uygun dozda verildiği zaman kemik erimesi ve diğer yan etkilere yol açmaz, kaldı ki belirli aralıklarla yapılan hormon testleri ile bu durum kontrol altına alınır.

20 Hamileler tiroid ilacı kullanabilir mi?
Özellikle tiroid hormonları az çalışırsa kesinlikle evet, bu hem anne hem de çocuk için son derece önemlidir. Tiroid hormonları çok çalıştığında ise anti-hormon ilaçların özellikle bazıları tercih edilir ve mümkün olan en düşük dozda verilir

21 Tiroid ilaçları ömür boyu kullanılmalı mıdır?
Hayır sadece bazı tür tiroid bezi iltihapları sonucu oluşan kalıcı hipotiroidilerde tiroid bezi çok az çalıştığından ömür boyu tedavi gerekebilir. Ayrıca tiroid bezinin tamamı veya büyük kısmı ameliyatla alındığında geri kalan kısım yeterli hormon salgılayamayacağından dolayı eksik olan kısım hastaya ömür boyu ilaç tedavisiyle verilecektir.

22 Çocuklarda tiroid hastalıkları tedavisi nasıldır?
Tıpkı büyüklerde olduğu gibi çocuklarda da aynı yöntemlerle tanı konduktan sonra her türlü tedavi uygulanabilir. Problemin cinsine göre ilaçla tedavi, radyoaktif iyot veya cerrahi yaklaşım seçilir. Ancak tabii ki bu durumlarda ilaç dozu uygun olarak belirlenmeli; radyoaktif iyot dozu da dikkatlice hesaplanarak uygulanmalıdır . Öte yandan her yeni doğanda tiroid hormonlarına mutlaka bakılmalı ve eksik olduğu takdirde hemen tiroid hormon tedavisine başlanmalıdır. Böylece oluşabilecek zeka geriliği ve cücelik gibi sorular önlenebilir.

23 Tiroid problemlerinde farklı tür tedaviler uygulanabilir mi?
Evet, günümüzde tiroid bezi problemlerinin tanı ve tedavisinde birçok değişik ekol mevcuttur. Hekimin uygulayacağı tedavide şüphesiz yetiştiği ekol, kişisel bilgi ve becerileri önemli rol oynar. Amaç tabii ki hastaya zarar vermeden mümkün olan en kısa sürede kesin tanıyı koyup, doğru ve etkili tedaviyi uygulamaktır. Gerek tiroid bezi problemlerine ülkemizde sık rastlanması (iyot eksikliği nedeniyle) gerekse de  tiroid bezinin vücudun birçok sistemiyle ilişkisi olması  bilerek-bilmeyerek istismara zemin hazırlayabilir..

24 Atom tedavisi nedir?
Hastaya radyoaktif iyot verilerek yapılan tedavidir. Sadece Nükleer Tıp servislerinde Nükleer Tıp uzmanları tarafından uygulanır. Tiroid kanserlerinde (iyi diferansiye olan türleri) operasyondan sonra yüksek doz uygulanır. Bu tür uygulamalarda hasta kurşunlu özel odalarda bu tedaviyi görür ve 3 gün boyunca tecrit edilir. Zehirli guatr veya nodüllerde ise Nükleer Tıp servislerinde ayakta daha az doz verilerek ameliyata alternatif olarak uygulanır. Doğru ve uygun şekilde yapıldığında son derece etkili bir tedavi şeklidir.

25 Tiroid kanserlerine genel yaklaşım nasıldır?
Çok ender rastlanan birkaç türünün dışında erken tesbit edilen tiroid kanserleri, (özellikle en sık görülen iyi diferansiye tipleri) tedaviye son derece yüz güldürücü cevap verir. Genel olarak izlenen yöntem operasyonla tiroid bezinin tam olarak alınması ve ardından İyot131 tedavisi uygulanmasıdır. Daha sonra biyokimyasal tetkikler ve görüntüleme yöntemleriyle hasta takip edilir.

26 Tiroid ilaçları zayıflatır mı?
Metabolizmaya direkt etkilerinden dolayı zayıflama (hormonlar) ve kilo almaya (anti-hormonlar) neden olurlar. Ancak her türlü tiroid ilacı sadece tiroid problemi ve özellikle tiroid hormonlarında dengesizlik olduğunda uzman tarafında verilmelidir. Aksi takdirde vücudun dengesini bozarak ciddi tehlikelere yol açabilir. Bir başka deyişle sadece zayıflama amacıyla tiroid ilaçları kullanımı son derece yanlış ve tehlikelidir.
27 Tiroid ilacı alan kişiler nelere dikkat etmelidir?
Tiroid ilacı alan kişilerde içinde iyot içermediği sürece diğer ilaçlarla etkileşim söz konusu değildir. Özellikle bazı kalp ilaçları (cordarone), radyolojik görüntülmeler için kullanılan iyotlu kontrast maddeler ile  tentürdiyot vb maddeler belirgin iyot içerdiklerinden dolayı kullanılmaları durumunda hastanın hekimini haberdar etmesi gerekir.

28 Tiroid hastaları tedavi ile tam iyileşebilir mi?
Tiroid bezinin birçok problemi mevcuttur. Bazı problemlerinde kesin şifa sağlanırken bazılarında ise amaç hormonları ve yapıyı kontrol altına alarak hastaya zarar vermesini engellemektir ;örnek olarak yapılan tetkiklerle risk faktörleri düşük olduğu belirlenen ve bu nedenle sadece izlenen veya ilaç verilerek büyümesi engellemeye çalışılan bir nodül hastada normal şartlarda ömur boyu sebat edecektir, ancak  kontrol altında olduğu sürece hastaya zarar vermesi son derece düşük bir ihtimal olarak kalacaktır.

Dr. Derhan Yazıcı, Nükleer Tıp Uzmanı