PCR Testlerine Güvenmeli Miyiz?

Bu haftaki Sağlığım İçin Herşey programımıza katılan Kadıköy- Ataşehir Florence Nightingale Hastaneleri Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Aslıhan Demirel ile PCR testleri hakkında merak edilenleri konuştuk. 

Covid-19’un hayatımıza girmesiyle birlikte birçok yeni kavramla ve testle tanıştık. Bu testler; PCR testleri ve antikor testleri oldu. Bu testlerin hayatımıza girmesi birçok soru işaretini de beraberinde getirdi, bazıları testlerin gerçekliğinden şüphe etti, bazıları ise testlerin yanlış olabildiğini öne sürdü. İşte Doç. Dr. Aslıhan Demirel PCR testleri hakkında sorularımıza verdiği yanıtlar...

* PCR testleri nedir? Nasıl yapılır? Covid19’un tanısında PCR testlerinin önemi nedir?

Covid-19'un tanısında PCR testleri hastalığın başından beri halk olarak herkes çok sık duyuyor en sık yaptığımız testler. Hastalığın kesin tanısını koyduğumuz altın standart testlerimiz PCR testleri. PCR testleri tabi covid-19 ile ortaya çıkan testler değil, bu polimeral zincir reaksiyon dediğimiz test. Bizim zaten mikrobiyolojide tıbbın diğer alanlarında kullandığımız testler örneğin hepatit B enfeksiyonunun HIV enfeksiyonunun tanısında biz zaten PCR testi kullanıyoruz ya da işte mesela zatürre yapan solunum yolu patojenleri var onların tanısında kullanıyoruz.

Mikrobiyoloji dışındaki alanlarda da kullanılıyor örneğin babalık testlerinde kullanılıyor adli tıpta kullanılıyor dolayısıyla PCR testi halkın yeni duyduğu ama bizim tıbbın birçok alanında kullandığımız testler. Bu test moleküler bir test. Virüsün bir parçasını genetik maddesinin bir parçasını enzimatik olarak klonlayarak çoğaltarak bir nevi virüsün kimliğini belirliyoruz bu şekilde. Ve vücutta virüs olup olmadığını PCR testiyle teşhis ediyoruz. Yani size bir kişiden virüs bulaştığında buna karşı oluşan reaksiyonu değil bunun tam olarak varlığını anladığımız test PCR testleri. Dolayısıyla gerçekten bu test sayesinde tanı koyabildiğimiz için çok önemli testler. Doğru yapılması düzgün alınması doğru çalışılması çok önemli olan testler.

*PCR testleri sadece Covid-19’un değil birçok hastalığın tanısında kullanılıyor, doğru mu?

Tabi. Biz şimdi PCR pozitif diyoruz bu şey gibi sanki sadece covid'in teşhisini koyuyormuşuz gibi böyle bir şey algılanıyor ya aslında bir sürü yani covid PCR pozitif demek lazım. Bir sürü hastalığın teşhisinde biz bunu özellikle mikrobiyolojide çok daha fazla olarak kullanıyoruz. Yani covid için üretilmiş bir yöntem değil. 1984’ten beri kullanılan bir yöntem. Bir moleküler bir yöntem. Az miktarda virüsü bile saptayabilmesi çok önemli. Covid için asemptomatik hastalığı saptayabilmesi çok önemli. O yüzden PCR bizim covid'in başından beri en önemli yöntemimiz diyebilirim.

*Amerika Hastalık Koruma ve Kontrol Merkezi’nin PCR testleri hakkında yaptığı açıklama sonra birçok tartışmaya da yol açtı. Örneğin PCR balonu patladı veya PCR testleri etkisiz gibi bazı algılar oluştu. CDC’nin PCR testleri hakkında yaptığı açıklama tam olarak nedir? 

Aslında çok yanlış anlaşıldı tabi ki böyle demek istemedi. Sadece şöyle bir gerçek var şu anda bile görüyoruz solunum yolu virüsleri soğuk algınlığı yapan bir sürü virüs var. İnfluenza bunlardan bir tanesi. Henüz influenza görmeye başlamadık ama biz klinikte soğuk algınlığı virüsleriyle gelen işte hapşırıkta nezlede gelen hastaların çoğu şu an covid değil çok karışabiliyor ama değil. Dolayısıyla bu hastalıkları göreceğiz ve eylül ekim gibi influenza sezonu geldiğinde de geçen yıl hiç görmedik bu rahatlama nedeniyle yani hem aşı olmaya başladık çok rahatladık hem çok sıkıldığımız için çok rahatladık hem yaz geldi işte maskeyle mesafeyi birazcık böyle göz ardı etmeye başladık ve artık başka patojenler bulaşmaya başladılar şimdi influenza sezonu geldiğinde de eylül ekim aylarında oldukça fazla bu patojenler bulaşmaya başlayacak. Ve bir influenza salgını olabilir.

Dolayısıyla da bu influenzanın da teşhisinin koyulması gerekiyor. İnfluenzanın teşhisini de kliniğin dışında zaten klinik olarak çok karışıyor ama kliniğin dışında biz aynı yöntemle koyabiliyoruz normal şartlar altında. CDC’nin söylediği şey öyle bir yöntem geliştirilmeli ki ikisini aynı anda PCR bakılsın yani tek örnek alınsın hem influenza hem SARS Covid'i saptansın. Söyledikleri şey aslında bu. Dolayısıyla PCR balonu patladı değil sadece geliştirilirse eğer yani şöyle bir gerçekte var aldığınız zaman giyinmeniz gerekiyor kişisel koruyucu ekipmanları giyinmeniz gerekiyor mesela. İnfluenza için bunu çok yapmazdık biz eskiden dolayısıyla iki virüs birbirine de çok karışacağı için aslında tek örnek alınması sağlıkçıların da korunması açısından çok önemli ve bir kerede teşhis konulması için. O yüzden o çok yanlış algılandığını düşünüyorum. Öyle bir şey söylemek istemediler.

*Peki ikili kitlerin kullanılmasını da önerdiler bu dediğiniz gibi avantajlı bir durum mu? 

Bu çok avantajlı bir durum aslında şu anda elimizde öyle kitler ama maliyetleri çok yüksek hani sadece influenzayı sars covid'i ve diğer birtakım virüsleri bakterileri saptayan bir arada mültipleks dediğimiz yöntemler var ama bunlar gerçekten inanılmaz pahalı yöntemler. Hani bunların şu anda yapılan PCR gibi bir testle hızlıca tanı konulması çok mümkün böyle bir şey geliştirilmesi çok iyi olur. Onun da gelişeceğine ben inanıyorum. Bir an önce onun da kullanıma girmesi hepimiz için çok kolaylık olur gerçekten. 

Halk arasında da bazı tartışmalar var örneğin PCR testleriyle genlerin alındığı DNA’ların alındığı veya PCR testi yaptırmaya gidildiğinde hasta olmayanların da hasta olduğuna dair bazı yorumlar var bu yorumlar hakkında bu söylentiler hakkında ne düşünüyorsunuz? 

Yani PCR testi alınmaya gidildiğinde hasta olunması sonuçta eğer gittiğiniz ortamda maskeye ve mesafeye dikkat etmiyorsanız her yerde PRC testi alırken de hastane ortamına girdiğinizde de hasta olmanız çok olası tabi ki o konuda söyleyebileceğim hiçbir şey yok yani pandemi dönemindeyiz ve virüsün nasıl bulaştığını nerden bulaştığını hiç kimse bilemiyor. Her zaman kurallara uyarak yaşamak zorundayız ama diğer söylediğiniz şeye bir cevabım yok çünkü aynı aşı karşıtlığı gibi böyle bilimsel bir desteği yok bir açıklaması yok hani ben de PCR yapan bir kurumda çalışıyorum öyle bir laboratuvar çalıştırıyorum ve böyle bir genetik maddesinin üretilmesi çoğaltılması yani bu kolumuza çip takıldı aşıyla çip takıldı kadar saçma bir söylenti o yüzden hiç böyle şeylere itibar etmemelerini öneririm. 

*Yani şuna açıklık getiriyoruz o PCR sırasında covid bulaşma testten kaynaklanan bir şey değil. 

Şimdi şöyle PCR testi yapılırken bir zaten hani ülkede dünyada yaptırmayan kalmamıştır çok nadirdir diye düşünüyorum. Bir ucu pamuklu çubuk kullanıyoruz ve onları böyle steril olarak açıyoruz ağızdan ve burundan burunun arka tarafından alıyoruz örnekleri ve onları bir taşıma solüsyonuna koyuyoruz bu taşıma solüsyonunun içine koyduktan sonrada herkes için üzerine farklı barkod yapıştırılarak yani isme göre barkod yapıştırılarak gidiyor. Şimdi hem bunların karışma ihtimali hem de bu şekilde onların steril çubuklardan bir kişiye bir virüsün bulaşma ihtimali gerçekten yok. Dediğim gibi PCR testi yaptırmaya gidildiğinde hastalık bulaşıldığı düşünülüyorsa sadece işte o sırada maskenin mesafenin uygun olmadığı ortamlarda bulundukları içindir bunun dışında PCR testi sırasında hastalık bulaşması söz konusu bile olamaz. 

*PCR testinin doğruluğunu etkileyen faktörler nelerdir?  Yani o alınan sürüntünün nasıl alındığını da testin doğruluğunu etkiler mi?

Kesinlikle etkiler. Şimdi PCR testi yanlış negatif sonuçlanabilir yani bir kişi hasta olduğu halde PCR testi pozitif çıkmayabilir. Bununla zaten çok sık karşılaşıyoruz biz. Bunun sebepleri neler olabilir? Bir kere evet alınma şeklindeki yanlışlık olabilir. Mutlaka o dediğim çubuklarla burnun arka tarafından ve boğazın arka tarafından çevirerek düzgün bir şekilde çok önden mesela hiçbir yere değdirmeden alınan bir örneğin sonuç vermeyeceğini düşünüyorum. Yani iyice virüsün bulaşması gerekiyor o çubuğun üzerine. Tabi bunun alınması sırasında sıkıntılar olabilir bunu aldıktan sonra o taşıma şartlarıyla ilgili kurallara uyulmadığı için birtakım sıkıntılar olabilir. Dolayısıyla yanlış negatiflik çok olası bir şey.

Bunun dışında mesela kişinin o sırada aslında daha geç bir dönemdir ve boğazda ve burunda kalmamıştır virüs aslında akciğerlerdedir. Dolayısıyla böyle bir durumda da burunda saptayamayabilirsiniz. O zaman ne olabilir hasta eğer kötüyse bronş sıvısı örneği alınabilir ya da balgam örneği alınabilir onlardan da PCR çalışmak mümkün. sadece sürüntülerden PCR çalışmıyoruz onlardan da çalışmak mümkün ama tabi bunlar biraz da hasta için zor yöntemler. Ama sonuçta hastanın o bölgesinde virüs yoksa ya da hastanın az miktarda virüsü varsa virüsü yeterince toplayamayabilirsiniz o yüzden de yanlış negatiflik olabilir. Mutlaka hastanın covid olup olmadığını klinik olarak klinik ve laboratuvar olarak desteklemek lazım. 

*Yani dediğiniz gibi virüsün akciğere indikten sonra orada o bölgede çıkmaması yalancı pozitife neden olabilir ve bunun sonrasında bronş testleri gibi bazı diğer testler uygulanabiliyor. 

Yalancı negatife neden olabiliyor bunun sonucunda da evet hasta olduğu halde kişi ki çok karşılaştık özellikle başlarda biraz daha fazla karşılaşıyorduk başlarda hastanın kliniği çok belirgindi tomografi yapmak durumda kalıyorduk vs. ve işte akciğer tutulumu görüyorduk ama testi negatif çıkabiliyordu. Dolayısıyla yani kesinlikle %100 negatifse eğer bu kesinlikle hasta covid değildir dememiz mümkün değil. Bir sürü şeyle birlikte desteklememiz lazım. Hani yanlış pozitiflikler de olabilir elbette ama pozitif olduğunda eğer klinik de destekliyorsa pozitiftir.  Bu arada tabi asemptomatik hastalar da var yani hiçbir semptomu olmayan ama PCR pozitif olan. Dolayısıyla hani PCR testinin pozitifliğine güvenmek durumundayız.

*Hastanın durumuna göre bu testlere hekimler mi karar veriyor?

Evet aynen öyle. 

*Peki kime ne zaman yapılmalı konusunda ne söylemek istersiniz yani hiç vakit kaybetmeden yapılması gerektiği genelde söyleniyor. Sizin söylemek istediğiniz nedir bu konuda?

Şimdi eğer bir covid-19 hastalığı olan bir kişi ile temas ettiyseniz tabi ki temaslı oluyorsunuz ve temaslı olduğunuz zaman da bunun belli bir zaman sonra bir test yaptırmanız gerekiyor. Genelde önerilen 3-7 gün gibi ama ortalama 5. Günde testi yap eğer şikayetiniz yoksa şikayetiniz varsa hemen. Yani öksürük balgam nefes darlığı işte şu aralar biraz daha fazla burun akıntısı olabilir eklem ağrıları tat koku kaybı gibi şikayetleriniz varsa hemen ama onun dışında eğer temasınız varsa ortalama 5. Gün gibi testi yaptırmanız mutlaka gerekir. Tabi ne zamanlar yapıyoruz onun dışında işte ameliyata alacağımız hastaları hiçbir şikayetleri olmasa bile test yapıyoruz tarama amaçlı. Bunu gibi bir sürü ya da yatış için gerekiyorsa yapıyoruz. Bunun gibi durumlarda PCR testi yapıyoruz. 

*Burada bir sorum daha var size çünkü bazı yerlerde bazı kurumlarda burnun tek bölgesinden bir örnek alıp bir de genizden örnek alınıyor. Kimi yerde de burunun iki bölgesinden de örnek alınıp bir de genizden alınıyor. Hangisi doğrudur ya da bu sonucu nasıl etkiler?

Şimdi mühim olan çok sayıda virüsün o çubuğun ucundaki pamuk kısmında bulunmasını sağlayabilmek. Hani önerilen ilk baştan beri ağızdan ve burunun her iki deliğinden alınması burnun her iki deliğinin arkasından alınması da uygun hatta bazen burun çalkantı suyunun alınması yeni yöntemlerle tükürükten bakılması gibi şeyler de var ama sonuçta biz hem ağızdan hem de burnun her iki deliğinden almayı daha uygun buluyoruz. 

*Peki bu testleri doktorlar mı yapmalı hemşireler mi yoksa her iki grup da yapabiliyor mu? 

Şöyle yani 8 ay boyunca hastalık başladıktan 8 ay boyunca biz yaptık hekimler yaptık biz örnek aldık açıkçası o dönemde gerçekten hem çok hastalık hakkında hiçbir şey bilinmemesi hem çok korkulması sebebiyle bunların hekimlerin yapması daha uygun görüldü ama şu anda hani eğitim verdiğimiz takdirde hemşireler sağlık memurları bu konu ile ilgili nasıl alınacağı nasıl saklanacağı nasıl transfer edileceği anlatıldığında alınabiliyor dolayısıyla bunun illa hekimler alacak diye bir şart yok şu anda da öyle bir uygulama yok diye biliyorum. Hemşireler de yapabiliyor önemli olan kişisel koruyucu ekipmanların güzel bir şekilde giyilmesi örneği alan kinin kendini koruması yani başlangıçta bizler alırken hani gerçekten çok zordu hastaya bakıyorsunuz gidiyorsunuz giyiniyorsunuz örneği alıyorsunuz sonra gelip başka hastaya bakıyorsunuz gibi gerçekten çok sıkıntılıydı ama bu kurallara çık uyduk hastalanmamaya çalıştık şimdi aynı şekilde aldırmaya çalışıyoruz ama şu an mesela PCR alınan bölgeler oluştu hastanelerde mutlaka oralarda alınıyor işte güvenlik kabinlerinde alınıyor bütün bunlar çok dikkat edilmesi gereken şeyler sonuçta alan kişinin kendini koruması çok önemli.

Covid-19’un tanısında kullanılan diğer testler nedir? Saymak gerekirse eğer kaç tane test kullanılıyor tanıda? 

Şimdi mikrobiyolojik olarak covid-19’un tanısında aslında tanı olarak bir PCR testi kullanıyoruz bir de hızlı test denilen antijen testlerini kullanıyoruz. Ama altın standart PCR testleri mikrobiyolojik olarak böyle ama klinik olarak işte bir sürü laboratuvar tetkikimiz var yani semptomu olan hastada covide yönlendirecek bir sürü laboratuvar tetkikimiz ve tomografimiz var radyolojik olarak ama laboratuvar testi olarak mikrobiyolojik olarak sorarsanız evet bir de hızlı testimiz antijen testi de kullanılıyor ama çok doğru kullanılması gereken ve PCR’ın yerini almayacak bir test. 

*Ne kadar güvenilir bu hızlı covid19 testleri?

Şöyle PCR kadar güvenilirliği yok. Bu testlerin düzenli olarak PCR bakıldığı gibi bakılması önerilmiyor açıkçası. Ama bunlar da pozitif çıktığında PCR ile doğrulanması gereken testler ama negatif çıktığında hasta asla covid değil demek değil. Dolayısıyla bunlar ne zaman kullanılabilir? Çok yüksek virüs yükü olduğunu düşündüğümüzde zaten hastalığın ilk başında yani semptomlar başlamadan üç gün önce ve üç gün sonra antijen testleri pozitif çıkar. Çok fazla virüsün salgın yaptığı yerlerde mesela işte diyelim ki askerlerin bulunduğu bir koğuşta hani pozitifliğin çok fazla saptandığı bir yerde antijenle de tanı koyabilirsiniz ama onun dışında tek tek yapılması elektif ameliyatlarda yapılması yani işte planlı bir cerrahi var o ameliyatı antijenle karar vermeniz doğru değil. Dolayısıyla hani zaten pozitif bulduğunuzda mutlaka PCR ile doğrulamanız gerekiyor ama antijen testinin çok hızlı cevap almanız gereken zamanlarda çok hızlı sonuçlar veriyor çünkü çok hızlı sonuçlar almamız gerektiğinde kullanmamız lazım PCR’ın tam olarak yerini alabilecek bir test değil ama fikir vermesi açısından ve bazı alanlarda kullanılması açısından gerçekten önemli.