Uyku Hastalıklarının Belirtileri ve Tedavileri

Uyku ile ilgili kaç çeşit hastalık vardır? Uyku hastalıklarının belirtileri nelerdir? Uyku düzenindeki bozukluk ne kadar sürerse bir doktora başvurmak gerekir? Uykusuzluk tıbben nedir? Uykusuzluk hastalığının ardında ne gibi problemler yatabilir? Uyku hijyeni nedir? Uyku hijyeni nasıl sağlanır? Günde kaç saat uyunmalıdır? Uyunan ortam nasıl olmalıdır? Uyku problemi çeken biri, uykuya dalana kadar aklına gelen olumsuz düşünceleri nasıl engelleyebilir? Uyku neden kilo problemine yol açar? Az uyumak mı, çok uyumak mı, düzensiz uyumak mı ya da gece geç yatmak mı şişmanlatır?

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Erenköy Ruh-Sinir Hastalıkları Hastanesi Nöroloji uzmanı aynı zamanda Uyku Bozuklukları Merkezi Koordinatörü Doç. Dr. Füsun Mayda Domaç, uyku hastalıkları ve tedavileri hakkındaki sorularımızı Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.

KAÇ ÇEŞİT UYKU HASTALIĞI VAR?

. Uyku ile ilgili kaç çeşit hastalık vardır?
‘‘Uyku hastalıklarının başında, çağımızda daha da tanıdık hale gelen uyku apnesi gelir. Uykuda solunum bozuklukları, uykusuzluk (insomnia), gündüz aşırı uykululukla karakterize hipersomnia, sirkadiyen ritim (24 saatlik uyku uyanıklık süreci ile ilgili bozukluklar), gece özellikle uykuya başlamadan önce çıkan huzursuz bacak sendromu, uyku sırasında ortaya çıkan bacak hareketleri ya da bunların birkaçının bir arada olması ile karakterize uyku hastalıkları mevcuttur.’’

BELİRTİLERİ NELER?

. Uyku hastalıklarının belirtileri nelerdir?
‘‘Herkesin çocukluğundan beri kazanmış olduğu bir uyku düzeni, bir uyku süresi vardır. Eğer bunda bir bozulma ortaya çıktıysa; uyku süresi kısaldı veya uzadıysa, gündüz birtakım belirtileri ortaya çıktıysa bunlar bir uyku problemini düşündürür. Mesela gün içi aşırı uykululuk ortaya çıktıysa ya da uykuya dalmada veya uyandıktan sonra gece herhangi bir nedenle tekrar uykuyu sürdürmekte ya da beklediğimiz saatten daha erken bir saatte uyanmamız varsa bunlar bize bir uyku problemini düşündürebilir. Ayrıca horlama ya da özellikle uyku apnesi (nefesin belirli süre geçici olarak durması), gece sık tuvalete kalkma, gece terlemeleri, sabah uyanınca baş ağrısı olması, gece kâbus görme, çocuklarda görülen uykuda yürümeler bunların hepsi uyku bozukluğu olabilir.’’

UYKUSUZLUK EN AZ BİR AY SÜRÜYORSA…

. Uyku düzenindeki bozukluk ne kadar sürerse bir doktora başvurmak gerekir?
‘‘Hepimizin dönem dönem stresör faktörlerle uykumuzun kaçtığı olur. Bir sınav dönemi ya da iş hayatımızla ilgili bir nedenle uykusuzluk çektiğimiz dönemler olabilir. Ama bu en az bir ay devam ediyor, haftada en az üç kez oluyor ve bu bulgular artık her türlü oda şartları, yatak, çevre koşulları uygun olmasına rağmen uykuya dalma ya da sürdürme problemleri ortaya çıkıyorsa, gündüze de birtakım belirtiler vermeye başladıysa özellikle uyku hastalıklarıyla ilgilenen bir hekime başvurmak gerekir. Göz, kulak burun boğaz, kardiyoloji, psikiyatri, nöroloji branşları özellikle uyku apnesi ile ilgilenen branşlardır. Ama uykuda solunum problemine daha çok nöroloji ve psikiyatri hekimleri bakar. Uyku poliklinikleri her hastanede yoktur. Erenköy Ruh-Sinir Hastalıkları Hastanesi ile Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde hem uyku polikliniği hem de uykusuzluk polikliniği vardır.’’

. Uykusuzluk tıbben nedir?
‘‘Gece 30 dakika tekrar uyumak için vakit harcıyor ve bunu yapamıyorsak; gündüz de örneğin iş gücü kaybı, okul başarısında düşme, motivasyon kaybı, trafik kazaları, sinirlilik, ajitasyon gibi bulgular eklenmeye başlanmışsa artık onun bir uykusuzluk hastalığı olarak kabul edilip bu yönde tedavi edilmesi gerekir.’’

Doç. Dr. Füsun Mayda Domaç

UYKUSUZLUĞUN ALTINDA HANGİ PROBLEMLER YATABİLİR?

. Uykusuzluk hastalığının ardında ne gibi problemler yatabilir?
‘‘Uykusuzluk hastalığına nörolojik ya da psikiyatrik problemler eşlik edebilir. Hastanın kendisiyle ilgili birtakım problemler de olabilir. Mesela kadın cinsiyetinde ve özellikle menopoz döneminde, hormonal değişimlerin olduğu dönemlerde biraz daha fazla olduğu görülür. Alkol ve sigara tüketimi, şeker, tansiyon ve kalp hastalıkları da hem uykusuzluğa eşlik edebilir hem de uykusuzluk bu hastalıkları tetikleyebilir. Onun dışında psikiyatrik hastalıklardan en sık görülen depresyon da özellikle uykusuzluğa yol açar. Geri kalan hastalar daha çok aşırı uyku ile başvururlar. Uykusuzluk şikayeti ile gelen hastanın öncelikle eşlik eden başka bir hastalığı olup olmadığına bakılır. Örneğin hastada kalp yetmezliği vardır, idrar söktürücü ilaç kullanıyordur ve buna bağlı olarak geceyi uykusuz geçiriyordur. Ya da hastada bir panik atak, kaygı bozukluğu vardır. Hasta çocukluğundan beri nasıl uyurdu, uyku düzeni değişti mi, kendisi mi değiştirdi, sosyal hayatının mı yoksa yediklerinin içtiklerinin mi etkisi var, ağır egzersiz mi yapıyor, bu egzersizleri ne zaman yapıyor gibi öncelikle hastanın iyi bir öyküsü alınır. Altta yatan başka neden varsa önce onun tedavi edilmesi gerekir. Ancak ikincil nedenlerden daha çok birincil olan uykusuzluk hastalığı tedavi edilir. Örneğin her türlü çevre koşulları uygun olmasına ve kişinin de ekstra yaptığı bir şey olmamasına rağmen uyuyamıyorsa, buna yönelik tedaviye başlanır.

UYKU İLACI ÇÖZÜM MÜ?

Bazı hastalar uyku ilacı ister ama uyku ilacının çok uzun süre kullanması önerilmez. Uyku ilacı ilk başta akut dediğimiz yeni başlayan uykusuzlukta ve 3 aydan daha fazla süren belirtilerle gelen hastalara verilir. 3 aydan daha kısa olanlarda stresör faktörün ortadan kalkması beklenir ya da kişi bu stresör faktöre alışmıştır uykusuzluk giderilmiştir. İlaç tedavisini bir ayı geçmeyecek düşük dozda vermek gerekir. Biz hastanemizde özellikle psikiyatri ile birlikte çalışıyoruz. Sırf bu amaçla kurulmuş olan bilişsel davranışçı hekimlerimiz var. Uyku için terapiler şu anda dünyada öneriliyor. Kişinin uykusunu, uyku düzenini iyi tanıması, farkındalığın arttırılması için birtakım tedavi yöntemi yapılıyor.’’

‘‘UYKU SÜRESİ KİŞİYE ÖZELDİR’’

. Uyku hijyeni nedir? Uyku hijyeni nasıl sağlanır? Günde kaç saat uyunmalıdır? Uyunan ortam nasıl olmalıdır?
‘‘İdeal uyku süresi, kişinin dinlenmiş olarak uyandığı, kendisinin ihtiyacı olan, ekstra bulgu vermeyen gün içerisindeki uyku süresidir ve kişiye özeldir. O yüzden, hasta uykusuzluk şikayeti ile geldiğinde, öyküsü alındıktan sonra uyku günlüğü tutması söylenir. Ne kadar uyuduğunu ne kadar uyuyamadığını yazması ve uyku hijyenine dikkat etmesi istenir. Uyku hijyeni, kaçta yatarsanız yatın aynı saatte kalkın, ama aslında yatağa da aynı saatte gidin, demektir. Yatakta televizyon izlemek, kitap okumak, yemek yemek bunlar yapılmamalıdır. Bazı kişiler uyuyabilmek ya da rahatlamak için kitap okurlar ama zihinsel aktivite yatmadan önce sonlandırılmalıdır. Özellikle uykusuzluk problemi çeken kişiler başta olmak üzere hiç kimse gün içinde uyanıklığı arttıracak kafein içeren kahve, çay, enerji içeceği, kola, çikolata gibi içecekleri uyku saatinden en az 6 saat önce almamalıdır. Egzersiz yapılacaksa biyolojik saatlerimize en uygun saatler 17.00-19.00 arasıdır. Bu saatlerde hafif egzersiz yapılmalıdır. Ağır egzersiz uykusuzluğu artırır. Gece sıcak banyo yapmak da uyanıklığı artıracağı için önerilmez. Çok ağır yağlı proteinden zengin yiyecekler de yenilmemelidir. İdeal oda sıcaklığı 18 derecedir. Bunun üstünde ya da altında olması uyku kalitesini bozar. Odanın karanlık ve sessiz olması, yatağın rahat olması bunların hepsi çevresel faktörlerdir.

‘‘UYKU KAÇIRAN DÜŞÜNCELERİ ENGELLEMEK ZOR’’

. Uyku problemi çeken biri, uykuya dalana kadar aklına gelen olumsuz düşünceleri nasıl engelleyebilir?
‘‘Bunu engellemek zordur. Ancak uykuyu kaçırıyorsa, 20 dakika deneyip uyuyamıyorsanız yataktan çıkın ve başka bir odaya geçin. Çünkü yatak sadece uyumak içindir ve uyku geldiğinde yatağa girmek gerekir. O yüzden başka bir odaya geçilip loş bir ışıkta çok hareketli, heyecanlı olmayan bir film izlenebilir; sıkıcı bir kitap okunabilir. Bunlar uykunuzu getirebilir. Halk arasında çok kullanılan koyun saymak da zihinsel aktivite olduğu için mümkün olduğunca yapılmamalıdır. Mavi ışık yayan telefona, bilgisayara bakılmamalıdır.  Çağımızın en uykusuzluk yapan aletleridir. Telefona bakmak zaten uykusuzluğu beraberinde getirmeye başladı.’’

KALİTESİZ UYKU KİLO PROBLEMİNE DE YOL AÇIYOR

. Uykusuzluk neden kilo problemine yol açar? Az uyumak mı, çok uyumak mı, düzensiz uyumak mı ya da gece geç yatmak mı şişmanlatır?
‘‘Az uyumak, çok uyumak, düzensiz uyumak ya da gece geç yatmak bunların hepsi kilo almayı etkileyebilir. Özellikle uyku apnesinde obezite bir risk faktörüdür. Ama obezitenin kendisi de kilonun etkisiyle bir süre sonra uyku apnesine neden olur. Özellikle iştah üzerine etkili hormonların salınmasını etkileyebilir. Uyku; hormon dengesinin sağlandığı, günlük yaşadığımız her şeyin bir filtreden geçirildiği, bağışıklık sistemimizin yeniden sağlandığı, hafızamızın, belleğimizin depo edildiği bir şeydir. Dolayısıyla kaliteli olmayan bir uyku, bütün hepsini etkileyerek her türlü sağlık problemine ve kilo artışına yol açar.’’