Kanserde Alternatif Yöntem: Radyocerrahi

Radyoterapi nedir? Ne zaman yapılmalıdır? Koruyucu amaçla da yapılabilir mi? Radyoterapi hastalara nasıl verilir? Radyocerrahi yöntemi nedir? Radyocerrahi ameliyata alternatif bir yöntem midir? Beyin ya da omurga kaynaklı tümörler dışında tümörün yeri, evresi, derecesi ve bulunduğu bölge önemli midir? Hazırlık süreci nasıl olur? Uygun ve seçilmiş vakalarda radyocerrahinin getirdiği avantajlar nelerdir? Radyocerrahinin herhangi bir yan etkisi var mıdır? Tedaviyi uyguladıktan ne kadar süre sonra tümörlü doku küçülür ya da tamamen kaybolur? Radyoterapi ve radyocerrahi konusundaki gelişmeler hakkında Memorial Ankara Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Yıldız Güney Sağlığı İçin Herşey’e önemli bilgiler verdi. 

. Radyoterapi nedir? Ne zaman yapılmalıdır? Koruyucu amaçla da yapılabilir mi?
“Radyoterapi, iyonlaştırıcı radyasyonun kanser tedavisinde kullanılmasıdır. Halk arasında ışın tedavisi olarak geçer. Radyoterapi tüm kılavuzlara girmiş durumdadır. Teknolojik gelişmeler nedeniyle radyoterapinin kullanıldığı alanlar da çok genişlemiştir. Her dört kanser hastasından üçü bu dönemde bir şekilde radyoterapi almaktadır. Hastaların yüzde 80’inde radyoterapiden tam cevap alınıp kür sağlanmaktadır. Dolayısıyla radyoterapi sadece metastatik hastalıkta ya da ileri hastalıkta kullanılacak bir tedavi yönteminden çıkmıştır. Radyoterapi tek başına da kullanılabilmektedir. Bunun yanında cerrahi öncesi, cerrahi sonrası, kimi zaman kemoterapi ve sistemik terapilerde de bir arada kullanılarak hastalar şifa verilmeye çalışılır.”

“TEDAVİ ÖNCESİ DOZ PLANLAMASI YAPILIR”

. Radyoterapi hastalara nasıl verilmektedir?
“Bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle birlikte en çok ivme kazanan bilim dallarından biri de radyoterapi olmuştur. Radyoterapi bir ekip işidir. Uzman radyasyon onkologları her aşamada bulunduğu gibi yanında, bir arada çalıştığı medikal fizik uzmanları, tedaviyi veren radyoterapi teknikerleri vardır. Hastaya radyoterapi endikasyonu konulduğunda ilk önce ince kesitli tomografiler çekilir. Yalnız lezyon değil çevre sağlam dokular da muhakkak çizilip, bunun üzerinde medikal fizik uzmanları ile fizik planları yapılır. Nereye ne kadar doz verileceği hasta tedaviye girmeden önce planlanır. Hastaya randevu verildiğinde, hasta cihaza yatırılır ve daha önceden yapılan planlama birebir tedavi cihazının altında uygulanır. Bu tedavi maksimum 20 dakika sürer. Teknolojinin ilerlemesiyle tedavi 3-5 dakika arasında da değişmektedir.”

RADYOCERRAHİNİN YAN ETKİSİ VAR MI?

. Radyocerrahi yöntemi nedir?
“Radyocerrahi uzun yıllardan beri kullanılan, teknolojinin ilerlemesi ile yeni nesil radyoterapi cihazları ile birlikte çok daha fazla gündeme gelen bir yöntemdir. Çok daha kısa sürede, 1-5 gün arası değişen tedavi seanslarında, lezyon bölgesine yüksek doz ışın vermektir. Yüksek doz ışın verirken cihazlar ve planlama sistemleri de çok gelişmiştir. Böylece çevre dokular da korunmaktadır. Tamamen lezyon temizlenmektedir. Hızlı bir doz düşüşüyle birlikte hastanın normal dokuları neredeyse zarar görmemektedir. Herhangi bir yan etkiye maruz kalınmamaktadır.”

“RADYOCERRAHİ ALTERNATİF BİR YÖNTEM”

. Radyocerrahi ameliyata alternatif bir yöntem midir?
“Özellikle beyin tümörlerinde, spinal ve çok derin yerleşimli tümörlerde, cerrahi olarak ulaşılamayacak olan tümörlerde radyocerrahinin yeri kaçınılmazdır. Hastanın bir takım sağlık problemlerinden dolayı ya da kendi istememesinden dolayı cerrahi yapılamıyorsa, radyocerrahi yine bir alternatiftir. Sadece beyin tümörlerinde ve spinal tümörlerde değil seçilmiş vakalarda akciğer ve prostat kanserinde, karaciğer metastazlarında birçok kanser türünde de radyocerrahi kullanılmaktadır.”

Prof. Dr. Yıldız Güney

. Beyin ya da omurga kaynaklı tümörler dışında tümörün yeri, evresi, derecesi ve bulunduğu bölge önemli midir?
“Kesinlikle önemlidir. Hastalar da ona göre radyocerrahi almak istediklerini söylerler. Hepsinin yeri de ayrı ayrı karşımıza çıkar. Radyocerrahide anestezi ve herhangi bir invaziv metot gerekmez. Hasta, sabitleyici maddeler kullanılarak rahat bir şekilde yatırıldıktan sonra, ışın heykel gibi yontularak hedef bölgeye doz ulaştırılmaya çalışılır.”

“AMAÇ, SAĞLAM DOKULARIN ZARAR GÖRMEMESİDİR”

. Hazırlık süreci nasıl oluyor?
“Mutfak süreci çok önemlidir. Nereye ne kadar ışının verileceğine o zaman karar verilir. Beyin tümöründe, bir metastazda veya iyi huylu tümörlerde beyin sapının ne kadar doz alacağı planlanır. Artık birçok hastaya kür sağlanabilmektedir. Ama esas amaç hastaya kür sağlarken ileri dönemlerde hiçbir şekilde sağlam dokularının zarar görmemesidir. Tedavi süresi 1-5 fraksiyon arasında kısalır. Tedavi süresi kısalırken uygulanan doz miktarı çok daha yüksek olur. Doz miktarı fraksiyon sayısı arttıkça artış gösterir. Değişik hesaplama şekilleri vardır. Bu da vakaya göre değişmektedir.”

. Uygun ve seçilmiş vakalarda radyocerrahinin getirdiği avantajlar nelerdir?
“Radyocerrahi, normal dokunun daha iyi korunmasını sağlar. Çünkü keskin doz düşüşleri olur. Hastanın hastanede yatmasına gerek kalmaz. 1-5 fraksiyon arasında tedavi uygulandıktan sonra hasta memleketine, evine, işine yollanabilir. Anestezi gerekmez. Hasta tedavisini aldıktan sonra radyasyon onkoloğunun izni ve yönlendirmesi ile tekrar işine dönebilir. Hem zamandan hem de ileriki dönemde yan etkilerden korunma açısından büyük avantaj sağlar. Önceden radyasyon almış bir hastaya aynı yer için 2. ya da 3. defa radyoterapi vermek neredeyse imkansızdı. Çünkü normal dokular tolerans dozlarını almış oluyordu. Fakat radyocerrahi yöntemi ile hızlı doz düşüşleri sağlandığı için hastalık yinelemişse 2.-3.defa radyocerrahi yöntemi ile ışın verilebilir. Bu da hastanın hayat kalitesini ve kür şansını arttırır.”

. Radyocerrahinin herhangi bir yan etkisi var mıdır?
“Hastada yorgunluk, halsizlik, hafif bulantı gibi durumlar olabilir. Yerleşim yerine göre ishal ya da ufak kanamalar da görülebilir. Bunların hepsi hekimler tarafından yönetilebilecek yan etkilerdir. Esas olarak daha ileriki zamanlarda bir kronik yan etkinin çıkmasından korkulur. Ama yeni jenerasyon cihazlar ve medikal fizik radyoonkolojisi uzmanlarının teknolojiye çok daha iyi adapte olması ile birlikte kronik yan etkileri de görülmemektedir.”

HASTAYA DÜŞEN SORUMLULUKLAR

. Radyocerrahi ile tedavi olması gereken bir hastaya tedavi sırasında veya öncesinde düşen bir takım sorumluluklar var mıdır?
“Beyin tümörlü bir hastada tedavi öncesi ödem giderici ilaçlara başlanır. Tedavi sonrasında da belli bir süre bu ilaçlara devam etmesi söylenir. Eğer bağırsak sistemi ile ilgili yerlerde ışınlama yapılıyorsa, ona bağlı asit giderici bir takım ilaçlar önerilir. Tüm hastalara ise su içilmesi tembihlenir. Daha çok protein ağırlıklı beslenilmesi ve asitli gıdalardan uzak durulması gerekir. En önemlisi de hastanın, normalden daha farklı bir durum fark ettiğinde hemen hekimi ile iletişime geçmesidir.”

. Radyocerrahi yöntemleri yurtdışından gelecek hastalar için daha mı avantajlı oluyor? Seanslar arasına ne kadar süre koyuyorsunuz?
“Radyocerrahi 1-5 fraksiyon arasında yapıldığı için çok avantajlıdır. Hasta gerekli önerilerle memleketine yollanabilir. Tek fraksiyon uygulanan hasta ertesi gün gidebilir; yatmasına gerek yoktur. 5 fraksiyon uygulandığında ise maksimum iki haftaya yayılır. Hastanın özetle 10 günlük bir süre ayırması gerekir. Tedavi süresi de yeni nesil cihazlarla birlikte çok kısalmıştır; 5-20 dakika arasında değişmektedir.”

. Tedaviyi uyguladıktan ne kadar süre sonrasında tümörlü doku küçülür ya da tamamen kaybolur?
“Tedavi yapılan bölgeye, hastaya, hastanın aldığı diğer sistemik tedavilere göre değişse de, hastalar 6-8 hafta sonra kontrole çağırılır. Tümörün hızlı ya da yavaş büyümesine bağlı olarak verilen cevap değişmektedir. Ama sekiz hafta sonra ilk meyveler alınmaya başlanır.”